Πρόκειται γιὰ Θεία Λειτουργία, ἡ ὁποία περιλαμβάνει Ἀκολουθία Ἑσπερινοῦ καὶ Κοινωνία τῶν Τιμίων Δώρων ἀπὸ τοὺς πιστούς. Τελεῖται μόνον κατὰ τὴν περίοδο τῆς νηστείας τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς, τὶς καθημερινές, ἐκτὸς Σαββάτου καὶ Κυριακῆς, καὶ μάλιστα τὴν Τετάρτη καὶ τὴν Παρασκευή, μὲ Ἅγιο Ἄρτο, ἤτοι Σῶμα Χριστοῦ, ἐμβαπτισμένο μὲ Ἅγιο Αἷμα, ποὺ ἔχει καθαγιασθεῖ στὶς προηγηθεῖσες πλήρεις Θεῖες Λειτουργίες τοῦ Σαββάτου ἤ τῆς Κυριακῆς.
Αὐτὸ συμβαίνει, διότι ἡ τέλεση Θείας Λειτουργίας, γεγονὸς ἑόρτιο καὶ ἀναστάσιμο, ἀπαγορεύεται ἐντὸς τῆς Τεσσαρακοστῆς, διὰ τὸ πένθιμον τῆς περιόδου τῆς νηστείας, σύμφωνα μὲ ἀρχαία παράδοση καὶ τὸν ΜΘ’ Ἱερὸ Κανόνα τῆς ἐν Λαοδικείᾳ Συνόδου.
Ὅμως, ἀπὸ τὴν ἄλλη, τὰ ἀγωνιζόμενα καὶ ἐγκρατευόμενα πιστὰ τέκνα τῆς Ἐκκλησίας εἶχαν τὴν ἄμεση ἀνάγκη τῆς ἐνισχύσεώς τους μέσῳ τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων εἰδικῶς κατὰ τὴν περίοδο αὐτὴ τοῦ ἐντατικοῦ ἀγῶνος τους· ποθοῦσαν νὰ κοινωνοῦν ὅσο πιὸ συχνὰ γινόταν, διότι ἡ Θεία Κοινωνία ἦταν καὶ εἶναι ἡ πραγματικὴ τροφὴ καὶ ζωή τους.
Γιὰ τὸν λόγο αὐτό, γιὰ νὰ μὴ στεροῦνται οἱ πιστοὶ τῆς Θείας Εὐχαριστίας ἐντὸς τῆς ἑβδομάδος κατὰ τὴν Μ. Τεσσαρακοστή, ἀλλὰ νὰ ἔχουν τὴν δυνατότητα νὰ κοινωνοῦν διὰ Προηγιασμένου Ἁγίου Ἄρτου, ἡ Ἐκκλησία διὰ τῆς Πενθέκτης Συνόδου καὶ μάλιστα διὰ τοῦ ΝΒ’ Ἱεροῦ Κανόνος αὐτῆς, ὅρισε νὰ τελεῖται ἡ Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία κατὰ τὶς καθημερινὲς τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς.
Στὰ ἑρμηνευτικά του σχόλια ὁ Ὅσιος Νικόδημος Ἁγιορείτης στὸ Ἱερὸ Πηδάλιο, ἐπικαλούμενος τὸν Κανονολόγο Βλάσταρι, μᾶς ὑπενθυμίζει ὅτι οἱ πιστοὶ παρομοιάζονται μὲ μαχητές· ὅπως οἱ πολεμιστὲς παύουν τὴν μάχη τὸ ἀπόγευμα καὶ γεύονται τροφῆς, γιὰ νὰ πάρουν δυνάμεις καὶ νὰ συνεχίσουν τὸν πόλεμο τὴν ἑπομένη, ἔτσι καὶ οἱ πιστοί, μεταλαμβάνουν τοῦ Δεσποτικοῦ Σώματος καὶ Αἵματος κατὰ τὴν περίοδο τοῦ πνευματικοῦ ἀγῶνος τῆς μεγάλης νηστείας, ὥστε νὰ ἐνδυναμώνονται καὶ νὰ ἐνισχύονται ἀπὸ τὸν Κύριο, προκειμένου νὰ συνεχίσουν μὲ νέες δυνάμεις, γενναιότερα, τὴν πάλη κατὰ τοῦ νοητοῦ ἐχθροῦ διαβόλου καὶ τῶν παθῶν.
Ἡ Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία ἀποδίδεται στὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Διάλογο Πάπα Ρώμης, ἤ στὸν Ἅγιο Γερμανὸ Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, ὅμως στὴν πραγματικότητα δὲν εἶναι ἔργο ἑνός, ἀλλὰ εἶναι ἔργο συλλογικὸ τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας μας.
Ἡ Προηγιασμένη ἤ «ἀτελὴς» Θεία Λειτουργία, ἐπειδὴ εἶναι συνδεδεμένη μὲ τὸν Ἑσπερινό, τελεῖται κανονικὰ τὸ ἀπόγευμα, διότι οἱ Χριστιανοὶ νήστευαν μέχρι τὸ ἀπόγευμα καὶ ἀφοῦ κοινωνοῦσαν, ἔκαμαν ξηροφαγία.
Ἡ Λειτουργία αὐτὴ ἔχει χαρακτῆρα πένθιμο καὶ κατανυκτικό, περιλαμβάνει Ἀναγνώσματα ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη (Γένεσις, Παροιμίαι), τὴν ψαλμωδία τοῦ «Κατευθυνθήτω ἡ προσευχή μου», τὴν σιωπηρὴ Εἴσοδο τῶν Δώρων ἀπὸ τὴν ἁγία Πρόθεση στὴν ἁγία Τράπεζα, καὶ γενικὰ ἐντάσσεται στὸ λειτουργικὸ πρόγραμμα τῆς Τεσσαρακοστῆς ὡς ἔνδειξη ἀγάπης τῆς Ἐκκλησίας πρὸς στὰ τέκνα της, γιὰ τὴν ὅσο τὸ δυνατὸν πιὸ κατάλληλη προετοιμασία τους στὴν ὑποδοχὴ καὶ βίωση τοῦ Μυστηρίου τοῦ Πάθους καὶ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Σωτῆρος μας Χριστοῦ.
Ἀντὶ Χερουβικοῦ, ψάλλεται τὸ περίφημο «Νῦν αἱ Δυνάμεις» καὶ ἀντὶ Κοινωνικοῦ τὸ «Γεύσασθε καὶ ἴδετε ὅτι χρηστὸς ὁ Κύριος, ἀλληλούϊα».
Πιὸ συγκεκριμένα, ὁ Χερουβικὸς ὕμνος περιλαμβάνει τὰ ἑξῆς:
«Νῦν αἱ Δυνάμεις τῶν οὐρανῶν σὺν ἡμῖν ἀοράτως λατρεύουσιν. Ἰδοὺ γὰρ εἰσπορεύεται ὁ Βασιλεὺς τῆς Δόξης».
Καὶ μετὰ τὴν σιωπηρὴ εἰσόδευση τῶν Δώρων συνεχίζει:
«Ἰδοὺ θυσία μυστικὴ τετελειωμένη δορυφορεῖται· πίστει καὶ πόθῳ προσέλθωμεν, ἵνα μέτοχοι ζωῆς αἰωνίου γενώμεθα. Ἀλληλούϊα, ἀλληλούϊα, ἀλληλούϊα».
Ἡ ἀπόδοσή του ἔχει ὡς ἑξῆς:
Κατὰ τὴν ὥρα αὐτὴ οἱ οὐράνιες Ἀγγελικὲς Δυνάμεις ἀοράτως λατρεύουν μαζί μας τὸν Κύριο. Διότι, ἰδοὺ εἰσέρχεται ὁ Βασιλεὺς τῆς Δόξης. Ἰδοὺ ἐμεῖς καὶ οἱ Δυνάμεις ἐκεῖνες συνοδεύουμε ὡς ὑπηρέτες τὴν θυσία ποὺ ἔχει τελεσθεῖ τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου στὸ Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Ἄς προσέλθουμε νὰ κοινωνήσουμε τοῦ θείου τούτου Μυστηρίου μὲ πίστη καὶ πόθο, γιὰ νὰ γίνουμε μέτοχοι τῆς αἰωνίου ζωῆς. Ἀλληλούϊα (γ’).
Εἴθε ὁ Κύριος νὰ μᾶς ἀξιώνει νὰ βιώνουμε τὴν μετάνοια κατὰ τὴν ἁγία αὐτὴ περίοδο τῆς νηστείας καὶ ἐγκρατείας, καὶ μὲ ἑτοιμασία πνευματική, καθὼς καὶ μὲ τὴν ἄδεια καὶ εὐλογία τοῦ Πνευματικοῦ μας, νὰ προσεγγίζουμε τὸ θεῖο Μυστήριο μὲ πίστη καὶ πόθο, γιὰ νὰ γινόμαστε μέτοχοι ζωῆς αἰωνίου!
+Ἐ.Γ.Κ.