Ὁμιλία Θεοφ. Ἐπισκόπου Μεθώνης κ. Ἀμβροσίου 

στὸν Συνοδικὸ Ἑσπερινὸ τῆς Κυριακῆς τῆς Ὀρθοδοξίας

Ἱερὸς Ναὸς Ἁγίου Ἀθανασίου Ν. Φιλαδελφείας

Μακαριώτατε, ἅγιοι Ἀρχιερεῖς, πατέρες, ἀδελφὲς καὶ ἀδελφοὶ ἐν Χριστῷ,

Μαζὶ μὲ τὸν θρίαμβο τῆς Ζωῆς κατὰ τοῦ θανάτου ποὺ τελοῦμε κάθε Κυριακή, ἡμέρα τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, ἑορτάζομε σήμερα καὶ τὸν θρίαμβον τῆς Ὀρθοδοξίας κατὰ τῶν ἐχθρῶν της, κατὰ τῶν αἱρετικῶν, καὶ εἰδικῶς κατὰ τῶν εἰκονομάχων. Ἡ Ὀρθοδοξία, κατὰ τὴν ἐτυμολογία, προέρχεται ἀπὸ τὸ ὀρθῶς δοκῶ, δηλαδὴ τὴν φύλαξη τῆς ὀρθῆς διδασκαλίας, καὶ τῶν ὀρθῶν δογμάτων τῆς πίστεως.Ἔχει ὅμως ἡ λέξις Ὀρθοδοξία καὶ καὶ μία ἄλλη σημασία, ἴσως ὄχι τόσο φανερή, καὶ αὐτὴ εἶναι ἡ ὀρθὴ δοξολογία τοῦ Θεοῦ. Δηλαδὴ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο λατρεύομε τὸν Θεὸν εἶναι καὶ αὐτὸς ἔκφρασις τῆς πίστεώς μας, κατὰ τὸ σωστὸ ρητὸ τῆς δύσεως Lex orandi, lex credendi, ἤτοι ὁ νόμος τῆς προσευχῆς εἶναι ὁ νόμος τῆς πίστεως. Κάθε δηλαδὴ ἐκτροπὴ στὴν λατρεία μας, μᾶς βάζει σὲ κίνδυνο ἐκτροπῆς καὶ τῆς πίστεώς μας. Δεν νοεῖται ὀρθὴ πίστις χωρὶς ὀρθὴ λατρεία.

Ἔχω τὴν ἡλικία νὰ θυμᾶμαι ἐδῶ στὴν Ἑλλάδα σχεδὸν ἀγραμμάτους γέρους στὶς ἐκκλησίες μας, πού, παρὰ τὴν ἀγραμματοσύνη τους, γνώριζαν ποῖες Καταβασίες ἔπρεπε νὰ ψαλλοῦν, ποῖο εἶναι τὸ σωστὸ Ἑωθινό, καὶ ἄλλες λεπτομέρειες ποὺ σήμερα εἶναι ἀποσχόλησις μόνο τῶν ψαλτῶν. Ἀλλὰ σήμερα, δυστυχῶς, λίγα μόνο χρόνια ἀργότερα, συναντοῦμε τέτοια χονδρή ἄγνοια τῆς ὀρθῆς λατρείας, ὥστε καὶ τὰ πιὸ βασικὰ λάθη νὰ μένουν ἀπαρατήρητα. Δόξα τῷ Θεῷ, μεταξὺ τῶν Γνησίων Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν πιστῶν ὑπάρχει ἀκόμη ὁ ζῆλος γιὰ τὴν λατρεία, ὄχι μόνον στὴν Ἑλλάδα, ἀλλά, τολμῶ νὰ πῶ, ἀκόμη περισσότερο στοὺς πιστούς μας τῆς Ἀφρικῆς, ποὺ οἱ περισσότεροι γνωρίζουν ἀπὸ στήθους τὰ βασικἀ μέρη τῶν Ἀκολουθιῶν. Ἀλλά, διὰ νὰ ἀποκτήσωμε πάλιν αὐτὴν τὴν εὐλογημένην συνειδητὴν συμμετοχὴν τοῦ κόσμου στὸ πνεῦμα τῆς λατρείας θὰ χρειασθῆ πραγματικὰ πολλὴ ἐργασία ἐκ μέρους μας στὴν κατάστασιν αὐτὴν ὄχι μόνον ἀγνοίας ἀλλὰ καὶ ἀδιαφορίας πού, δυστυχῶς χαρακτηρίζουν σήμερα τοὺς πιστούς.

Στὸ πέρασμα τῶν αἰώνων τῆς δράσεως τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ ὑπῆρχαν πολλὲς ἐξελίξεις στὸ τυπικὸ τοῦ ἑσπερινοῦ, τοῦ ὄρθρου, καὶ αὐτῆς τῆς Θείας Λειτουργίας, ἀλλὰ πάντοτε οἱ ἀλλαγὲς αὐτὲς ἦταν ἔργο Πατέρων φωτισμένων ἀπὸ τὴν χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀποτέλεσμα φροντίδος γιὰ τὴν ἀνύψωσιν τοῦ πνευματικοῦ ἐπιπέδου τοῦ ποιμνίου, καὶ ἐπίσης, βεβαίως, προσπάθεια ἀφομοιώσεως τῶν πολλῶν διαφορετικῶν λειτουργικῶν τύπων ποὺ ὑπῆρχαν κατὰ τόπους. Καὶ στὴν Ἀνατολή καὶ στὴν Δύσιν εἶχαν ἐξελιχθῆ πολλὰ διαφορετικὰ τυπικὰ, πρᾶγμα ποὺ δημιουργοῦσε σύγχυσιν σὲ ἐκείνους ποὺ ταξίδευαν ἐκτὸς τῆς πατρίδος τους, ὥστε μποροῦμε νὰ θεωροῦμε πραγματικὸ δῶρο Θεοῦ τὸ γεγονὸς ὅτι σήμερα παντοῦ στὴν Ὀρθοδοξία ὑπάρχει τὸ ἴδιο λειτουργικὸ ἰδίωμα, σὲ σημεῖο ποὺ ἕνας Ὀρθόδοξος ταξιδιώτης σήμερα, ὅπου καὶ νὰ ταξιδεύσῃ στὸν κόσμο, νὰ γνωρίζει ποῦ βρίσκεται στὴν λατρεία, ἔστω καὶ χωρὶς νὰ καταλαβαίνει κάποια λέξη τῶν λεγομένων.

Μετὰ τὴν μικρὴ αὐτὴ εἰσαγωγὴ στό θέμα τῆς Ὀρθοδόξου λατρείας, θὰ ἤθελα νὰ προτείνω στὴν προσοχή σας τὴν σημασία ποὺ πιστεύω ὅτι ἔχει το θέμα αὐτὸ γιὰ μᾶς τοὺς Γνησίους Ὀρθοδόξους Χριστιανούς. Ὅπως ὁ καθένας ἀπὸ μᾶς γνωρίζει τὶ σημαίνει ἡ παρουσία τῆς Εἰκόνος τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς Παναγίας ὅταν προσεύχεται, χωρὶς νὰ μπορεῖ νὰ ἐξηγήσῃ μὲ λογια τὶ εἶναι ἀκριβῶς αὐτὸ ποὺ αἰσθάνεται, ἔτσι εἶναι δύσκολο νὰ ἐκφράσῃ κανεὶς μὲ λόγια τὶ ἀκριβῶς εἶναι τὸ Ὀρθόδοξο ἦθος στὴν θεία λατρεία. Ἀλλὰ ὅσο εἶναι δύσκολο νὰ ἐκφρασθῇ αὐτὸ τὸ ἦθος μὲ λέξεις, τόσο εἶναι γνώριμη σὲ ὅλους μας αὐτὴ ἡ αἴσθησις, αὐτὴ ἡ ὀμορφιὰ τῆς γνησίας Ὀρθοδόξου λατρείας. Ἡ κλῆσις μας λοιπόν, ὡς γνησίων Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν, δεν εἶναι μόνον ἡ διατήρησις τοῦ Πατρῴου ἡμερολογίου, καὶ ἡ πολέμησις τῶν ἀντι-ορθοδόξων διδασκαλίων τῶν ἡμερῶν μας, ἀλλὰ καὶ ἡ διατήρησις τοῦ ἤθους τῆς Ὀροδόξου λατρείας μας.

Τί λοιπὸν σημαίνει αὐτὸ σὲ πρακτικὸ ἐπίπεδο; Θυμοῦμαι ἕνα βιβλίο ποὺ διάβασα ὅταν ἤμουν ἀκόμη λαϊκός, μία εἰσαγωγὴ στὸν κόσμον τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἐκεῖ περιέγραφε, μπορῶ νὰ πῶ μὲ ἐνθουσιασμό, τοὺς ναοὺς τῶν Ἑλλήνων Παλαιοημερολογητῶν, τὴν ταπεινὴ καὶ παραδοσιακὴ ψαλμωδία, τὸ καθαρὸ κερί, τὰ κανδήλια μὲ ἐλαιόλαδο, καὶ ὅλα τὰ καλὰ ποὺ πρέπει νὰ χαρακτηρίζουν τοὺς ναούς μας. Καὶ εἶχε δίκαιο ὁ συγγραφεύς: εἴμεθα πράγματι, κληρικοὶ καὶ λαικοί, οἱ φύλακες μιᾶς πολὺ σημαντικῆς παρακαταθήκης. Χωρὶς πνεῦμα κατακρίσεως, ἀλλὰ ἁπλῶς διαπιστώνοντες τὴν πραγματικότητα, βλέπομε πόσο οἱ ἀδελφοί μας νεοημερολογῖτες συνεχῶς ἀπομακρύνονται ἀπὸ τὸ ὡραῖο πνεῦμα τῆς Ὀρθοδόξου λατρείας. Ὅλοι εἴμεθα μάρτυρες τῆς καταστάσεως τῆς ἐκκοσμικεύσεως αὐτῆς, ἐκκοσμικεύσεως ποὺ ἐνίοτε φθάνει σὲ σημεῖο ποὺ ξεφεύγει ἀπὸ κάθε μέτρο ἱεροπρεπείας.

Ποιά λοιπὸν πρέπει νὰ εἶναι τὰ στοιχεῖα τῆς γνησίας ὀρθοδόξου λατρείας; Mὲ συντομία θὰ ἐπεσήμαινα τέσσαρα στοιχεῖα, τὰ στοιχεῖα ποὺ περισσότερο κινδυνεύομε νὰ χάσωμε στὶς ἡμέρες μας.

Πρῶτον εἶναι τὸ ἀσκητικό: Πράγματι πρέπει νὰ κουραζόμεθα σωματικῶς καὶ διανονητικῶς διὰ νὰ συμμετέχωμε στὴν λατρεία: σωματικῶς μὲ τὴν ὀρθοστασία καὶ τὶς μετάνοιες, καὶ διανοητικῶς μὲ τὴν συνεχῆ προσοχὴ ποὺ χρειάζεται διὰ νὰ παρακολουθοῦμε τὰ θεόπνευστα λόγια τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν. Πῶς λοιπὸν κινδυνεύει σήμερα τὸ ἀσκητικό; Μὲ τὸ πλῆθος τῶν καθισμάτων ποὺ δυστυχῶς ἐπικρατεῖ στοὺς ναοὺς τῆς Ἑλλάδος, μὲ τὸ νὰ κάθεται ὁ κόσμος σχεδὸν συνεχῶς τὴν ὥρα τῆς προσευχῆς, μὲ τὰ καθίσματα ποὺ ἐμποδίζουν τὸν κόσμον ἀπὸ τὸ νὰ γονατίζουν ἤ νὰ κάνουν μετάνοιες. Πρέπει νὰ ἐνθυμίζωμε στοὺς πιστούς μας τὴν ἀξίαν αὐτῆς τῆς συμμετοχῆς στὴν προσευχὴ διὰ μέσου τῆς ὀρθοστασίας. Προσωπικῶς ἔχω κουρασθῆ μὲ τὸ νὰ πείσω ἐπιτρόπους σὲ διάφορα μέρη τοῦ κόσμου νὰ ἀπομακρύνουν τουλάχιστον μερικὰ καθίσματα ἀπὸ τοὺς ναούς! Καὶ εἶναι κοινὴ παρατήρησις ὅτι ὅταν κάθεται ὁ ἄνθρωπος νυστάζει, καὶ ἔτσι πολὺ πιὸ δύσκολα παρακολουθεῖ τὰ λόγια τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν, ποὺ πολλάκις εἶναι κάπως δύσκολα καὶ ἀπαιτοῦν ἀρκετὴ προσοχή.

Τὸ δεύτερο στοιχεῖο εἶναι ἡ μεγαλοπρέπεια τῆς λατρείας. Ἡ λατρεία μας εἶναι δοξολογία τοῦ ὑψίστου Θεοῦ, καὶ δι᾽ αὐτὸ πρέπει νὰ διεξάγεται μὲ τάξη καὶ λαμπρότητα. Τὰ ἱερὰ ἄμφια, ἡ διακόσμησις καὶ ὅλα τα ὑπόλοιπα στοιχεῖα, κατὰ τὴν δυνατότητα βεβαίως τοῦ καθενός, πρέπει νὰ ἐμπνέονται ἀπὸ τὴν γνωστὴ ἔκφραση τῶν ἀποσταλμένων τοῦ Ἁγίου Βλαδιμήρου, ὅταν ἐπέστρεψαν ἀπὸ τὴν Ἁγία Σοφία τῆς Κωνσταντινουπόλεως : “Εἴδαμε τόση δόξα καὶ ὀμορφιὰ ὥστε δὲν ξέραμε ἄν ἤμασταν στὴν γῆ ἤ στὸν οὐρανό, καὶ διαπιστώσαμε ὅτι ὁ πραγματικὸς Θεὸς εἶναι ὁ Θεὸς αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων.” Καὶ αὐτὸ τὸ στοιχεῖο, τῆς μεγαλοπρεπείας δηλαδή, πῶς κινδινεύει; Κυρίως ἀπὸ τὴν ἀμέλεια - μπορεῖ καὶ ἀπὸ τὴν ἄγνοια - τῶν ὑπευθύνων τῶν ναῶν, γιὰ τὴν περιποίηση τοῦ ναοῦ, γιὰ τὴν σωστὴ ψαλμωδία, γιὰ τὴν καθαρὴ ἀνάγνωση, καὶ τὴν ἀποφυγὴ τῆς βίας ποὺ χαρακτηρίζει τόσους ἀπὸ μᾶς τοὺς κληρικούς.

Τὸ τρίτο στοιχεῖο εἶναι ἡ ὀμορφιά. Πολὺ ἁπλῶς πρέπει νὰ προσφέρομε στὸν Θεὸ στὴν λατρεία μας ὅ,τι καλύτερο ἔχομε, τὴν καλύτερη ψαλμωδία, τὴν καλύτερη ἁγιογραφία, καὶ τὶς δύο σύμφωνα με τὴν παραδοσιακὴ τέχνη τῆς Ὀρθοδοξίας, ποὺ προσπαθεῖ πάντοτε νὰ ἐκφράζῃ μὲ τὸν τρόπο της τὴν ὀμορφιὰ τοῦ ἄνω κόσμου. Καὶ ἐδῶ ἔχουν θέση τὰ στοιχεῖα ποὺ ἀναφέραμε πιὸ πάνω: τὸ καθαρὸ κερὶ καὶ τὸ ἐλαιόλαδο, δηλαδὴ ἡ προσφορὰ στὸν Θεὸ τῶν καλυτέρων ποὺ ἔχομε, πρώτης ποιότητος, ὄχι δευτέρας. Καὶ αὐτὸ τὸ στοιχεῖο, τῆς ὀμορφιᾶς δηλαδή, πῶς κινδυνεύει σήμερα; Καὶ ἀπὸ ἀμέλεια, καὶ ἀπὸ τσιγγουνιά, ἀλλὰ καὶ απὸ κακῶς ἐννοουμένη προσκόλληση σε παλαιούς, ἀλλὰ ὄχι παραδοσιακούς, τύπους διακοσμήσεως τῶν ναῶν. Πρέπει σήμερον, δυστυχῶς, νὰ προστεθῇ καὶ ἡ φρικτὴ καὶ κακόγουστη διακόσμησις τῶν ναῶν διὰ τὶς βαπτίσεις καὶ τοὺς γάμους, ποὺ ἐκφράζει μόνο κοσμικὴ ἐπίδειξη καὶ καταστρέφει τὸ πνεῦμα καὶ τὴν ὡραιότητα τοῦ μεγάλου μυστηρίου ποὺ τελεῖται.

Τὸ τελευταῖο στοιχεῖο εἶναι μᾶλλον καὶ τὸ πιὸ δύσκολο νὰ ὁρισθῇ μὲ λέξεις, ἐνῷ εἶναι τὸ πιὸ εὔκολο νὰ τὸ αἰθάνεται ὁ ἐκκλησιαζόμενος. Αὐτὸ εἶναι ἡ κατάνυξις. Ἡ Ὀρθόδοξη λατρεία μας δὲν εἶναι μόνο ἡ ὀρθὴ δοξολογία τοὺ Ὑψίστου Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ μέσον διὰ νὰ ἑλκύεται ὁ πιστὸς στὴν ἐγκάρδια προσευχή καὶ τὴν μετάνοια. Πῶς γίνεται αὐτό; μὲ τὸν συνδυασμὸ τῶν στοιχείων ποῦ ἀναφέραμε: στὰ ἱερὰ κείμενα τῆς Ἐκκλησίας ἔχομε θησαυρὸ ἀνεκτίμητο διδασκαλίας, καὶ κάθε συνειδητὸς πιστὸς γνωρίζει πῶς ἐγγίζουν τὴν ψυχὴν αὐτὰ τὰ κείμενα ὅταν προσφέρονται μὲ τὸν τρόπο ποὺ ζητεῖ ἡ παράδοσις τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ κατάνυξις εἰδικῶς ἔχει τόσον ἀπομακρυνθῆ ἀπὸ τοὺς ναοὺς καὶ τὴν λατρεία τῶν ἑτεροδόξων ὥστε τὰ τελούμενα στοὺς ναοὺς τῶν παπικῶν, παραδείγματος χάριν, νὰ μοιάζουν πολλάκις περισσότερο μὲ κέντρο διασκεδάσεως παρὰ μὲ ἐκκλησία. Καὶ τί πρέπει νὰ κάνωμε ἡμεῖς διὰ νὰ μὴν διώξωμε τὸ πνεῦμα τῆς κατανύξεως ἀπὸ τοὺς ναούς μας; Τὶ πρέπει νὰ ἀποφύγωμε; Πιστεύω ὅτι πολλὲς εἶναι οἱ ἀπαντήσεις! Νὰ ἀριθμήσωμε μερικές.

Πρῶτον: σύστημα ἐνισχύσεως ἤχου νὰ ὑπάρχει μόνον ἐκεῖ ποὺ χρειάζεται, ὄχι δηλαδὴ σὲ ναοὺς μικροὺς μὲ καλὴ ἀκουστική. Καὶ αὐτὸ τὸ σύστημα νὰ ρυθμίζεται σὲ χαμηλὸ ἐπίπεδο, ἀρκετὸ ὥστε νὰ ἀκούωνται καθαρὰ τὰ ἀναγνώσματα καὶ ὁ ἱερεύς.

Δεύτερον: τὸ ἠλεκτρικὸ φώτισμα τοῦ ναοῦ νὰ εἶναι περιορισμένο ὥστε ὁ καθένας νὰ προσεύχεται ὡς ἐν κρυπῷ.

Τρίτον: Ἡ ψαλμωδία νὰ εἶναι κατὰ τὴν παράδοσιν τῆς Ἐκκλησίας, ὄμορφη ἀλλὰ ταπεινή, ἀποφεύγοντας τόσο τὴν βία, ὅσο καὶ τὶς πολὺ ἐκτεταμένες μελωδίες, ποὺ εἶναι ἀκατανόητες καὶ κουραστικὲς σὲ ἐκείνους ποὺ δὲν γνωρίζουν τὴν μουσική.

Τέταρτον: Νὰ ἐπιβάλλεται, ἔστω μὲ αὐστηρότητα, ἡ ἡσυχία καὶ ἡ σιωπἠ στὸν ναό. Πολλοὶ μοῦ λέγουν ὅτι αυτὸ δὲν ἐφαρμόζεται στὴν Ἑλλάδα, διότι οἱ Ἕλληνες εἶναι ἄνθρωποι θορυβώδεις καὶ ὅτι αὐτὸ εἶναι μάλιστα ἀδύνατον ἐκεῖ ποὺ εἶναι πολλὰ παιδιά. Σὲ ἐκείνους ἀπαντῶ ὅτι στὴν πραγματικότητα καὶ οἱ Ἕλληνες εἶναι πολὺ εὔτακτοι ὅταν τοὺς ἐπιβάλλεται. Γιὰ τὰ παιδιά, ἄς δοῦνε τὸ παράδειγμα τῶν παιδιῶν στὴν Ἀφρική, ποὺ στέκονται πάντα μὲ παραδειγματικὴ ἡσυχία στὸν ναὸ τοῦ Θεοῦ. Ἡ συμπεριφορὰ τῶν μικρῶν ἐξαρτᾶται στὸ μεγαλύτερο μέρος ἀπὸ τὸ καλὸ παράδειγμα τῶν γονέων.

Πέμπτον: κατὰ τὸ ρητὸν τοῦ Ἀποστόλου “Πάντα εὐσχημόνως καὶ κατὰ τάξιν γινέσθω” νὰ ὑπάρχῃ καὶ ἀπὸ τοὺς κληρικοὺς ἡ κατάλληλη καὶ διακριτικὴ ἐπέμβασις ὅταν χρειάζεται νὰ διορθωθῆ ἕνα λάθος, ὥστε νὰ μὴ διαταράσσεται ἡ ἡσυχία τῆς προσευχῆς.

Ὁ καθένας ἀπὸ μᾶς θὰ μποροῦσε να προσθέσῃ πολλὰ ἄλλα. Αὐτὲς οἱ μικρὲς καὶ πολὺ σύντομες παρατηρήσεις εἶναι ἁπλῶς καρπὸς μιᾶς διακονίας στὴν Ἐκκλησία μας στὴν Ἑλλάδα ἐδῶ καὶ σχεδὸν πενῆντα ἔτη. Νὰ μὲ συγχωρεῖτε γιὰ τὴν τόλμη μου, ἀλλὰ σκοπός μου ἦταν μόνο νὰ ὑπενθυμίσω τὸ μεγάλο χρέος ποὺ ἔχομε νὰ διαφυλάξωμε τὴν τόσο ὄμορφη λειτουργικὴ παράδοσή μας. Ὡς Γνήσιοι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ νὰ συνεχίσωμε τὸν ἀγῶνα διὰ νὰ παραδώσωμε στὰ παιδιά μας ὄχι μόνον αὐτὸ ποὺ παραλάβαμε ἀπὸ τοὺς προκατόχους μας, ἀλλὰ καὶ κάτι ἀκόμη καλύτερο, ὥστε νὰ μπορέσωμε νὰ ποῦμε, κατὰ τὸ σημερινὸ Εὐαγγέλιο, σὲ ὁποιονδήποτε ἐνδιαφερόμενο: “Ἔρχου καὶ ἴδε”, ἐλᾶτε διὰ νὰ δεῖτε τὴν μεγαλοπρέπεια, τὴν ὀμορφιά, καὶ τὴν κατάνυξιν τῆς Ὀρθοδόξου λατρείας μας.

Εὐχαριστοῦμε καὶ Καλὴ Σαρακοστή!