Ἀπὸ τὸ «Ἐγκώμιον» τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου*
ΙΔΙΟΝ εἶναι τῆς κατὰ Χριστὸν ἀγάπης καὶ τοῦ θείου ἔρωτος, νὰ κάμνῃ ἔξω τοῦ ἑαυτοῦ των τοὺς ἐραστάς, καθὼς λέγει ὁ Ἀρεοπαγίτης Διονύσιος ἀπὸ τὸ ἕνα μέρος:
«ἔστι δὲ καὶ ἐκστατικὸς ὁ θεῖος ἔρως, οὐκ ἐῶν ἑαυτῶν εἶναι τοὺς ἐραστὰς ἀλλὰ τῶν ἐρωμένων»1, καὶ ὁ ἅγιος Ἰσαὰκ ἀπὸ τὸ ἄλλο εἰπών· «Ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ θερμή ἐστι τῇ φύσει. Καὶ ὅταν ἀμέτρως ἐπιπέσῃ τινί, ποιεῖ ἐκείνην τὴν ψυχὴν ἐκστατικήν»2. Ποῖος δὲ ἠμπορεῖ νὰ ἀμφιβάλῃ, ὅτι τὸ ἰδίωμα αὐτὸ τῆς θείας ἀγάπης εἶχε καὶ ὁ θεῖος Συμεὼν εἰς τὸν ἑαυτόν του; Διατὶ αὐτός, ἀφ’ οὗ μίαν φορὰν ἐτρώθη εἰς τὴν καρδίαν ἀπὸ τὰ γλυκύτατα βέλη καὶ κέντρα τῆς ἀγάπης τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἀφ’ οὗ ἄναψεν ἡ ψυχή του καὶ ὅλα του τὰ ἐντόσθια ἀπὸ τὸ πῦρ τοῦ θεϊκοῦ ἔρωτος, δὲν ἦτο πλέον εἰς τὸν ἑαυτόν του, ὄχι· ἀλλ’ ἔγινεν ὅλως ἔξω ἑαυτοῦ. Ὅθεν μόνον τὸν Ἰησοῦν ἐννόει, μόνον τὸν Ἰησοῦν ἐπόθει, εἰς μόνον τὸν Ἰησοῦν ἦτον ἡ μελέτη του, ὁ Ἰησοῦς ἦτον τὸ ἄκρον ἀντικείμενον τοῦ νοός του, ὁ Ἰησοῦς ἦτον τὸ ἐντρύφημα τῆς γλώσσης του, ὁ Ἰησοῦς ἦτον τὸ γλυκὺ μελέτημα καὶ ἀδολέσχημα τῆς καρδίας του, ὁ Ἰησοῦς ἦτον ἡ ἀναπνοή του. Καὶ ποτὲ μὲν ἐφώναζεν3 ἐκεῖνα τὰ τοῦ Ἀποστόλου Παύλου ἐνθουσιαστικὰ καὶ ἐρωτικὰ λόγια· «τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ; θλῖψις ἢ στενοχωρία ἢ διωγμὸς ἢ λιμὸς ἢ γυμνότης ἢ κίνδυνος ἢ μάχαιρα;»4, ποτὲ δὲ ἐκεῖνα τὰ τῆς ᾀσματιζούσης νύμφης· «Ἐὰν εὕρητε τὸν ἀδελφιδόν μου, τί ἀπαγγείλητε αὐτῷ; ὅτι τετρωμένη ἀγάπης ἐγώ εἰμι»5.
Μᾶλλον δέ, διὰ νὰ μεταχειρισθῶ τὰ ἴδια λόγια τοῦ Ἁγίου, αὐτὸς ἀπὸ τὴν ἄσβεστον φλόγα τῆς θείας ἀγάπης καταφλεγόμενος ἔλεγε ταῦτα τὰ διὰ στίχων ἐρωτικὰ καὶ ἐνθουσιαστικὰ λόγια πρὸς τὸν Ἰησοῦν Χριστόν, τὰ ἀποδεικτικὰ τοῦ πρὸς Αὐτὸν θείου αὐτοῦ ἔρωτος·
«Πῶς καὶ πῦρ ὑπάρχεις βλύζον, / πῶς καὶ ὕδωρ εἶ δροσίζον, / πῶς καὶ καίεις καὶ γλυκαίνεις, / πῶς φθορὰν ἐξαφανίζεις;
Πῶς θεοὺς ποιεῖς ἀνθρώπους / πῶς τὸ σκότος φῶς ἐργάζῃ, / πῶς ἀνάγεις ἐκ τοῦ ᾅδου, / πῶς θνητοὺς ἐξαφθαρτίζεις;
Πῶς πρὸς φῶς τὸ σκότος ἕλκεις, / πῶς τὴν νύκτα περιδράσσῃ, / πῶς καρδίαν περιλάμπεις, / πῶς με ὅλον μεταβάλλεις;
Πῶς ἑνοῦσαι τοῖς ἀνθρώποις, / πῶς υἱοὺς Θεοῦ ἐργάζῃ, / πῶς ἐκκαίεις σου τῷ πόθῳ, / πῶς τιτρώσκεις ἄνευ ξίφους;»6. (...)
Ἰδίωμα τῆς θείας ἀγάπης καὶ τοῦ θείου ἔρωτος εἶναι τὸ νὰ μὴν ἀφήνῃ τοὺς ἐραστὰς καὶ ἀγαπῶντας νὰ ἡσυχάσουν καὶ νὰ σιωποῦν, ἀλλὰ νὰ τοὺς ἀναγκάζῃ ἔσωθεν ἀπὸ τὴν καρδίαν νὰ θεολογοῦν καὶ νὰ ἐγκωμιάζουν τὸν ἐρώμενον καὶ ἀγαπητόν τους Θεόν. Καὶ τοῦτο εἶναι φανερὸν ἀπὸ τὸν Θεολόγον Ἰωάννην, τὸν ἠγαπημένον μαθητὴν τοῦ Κυρίου, ὁ ὁποῖος μὲ τὸ νὰ ἦτον γεμᾶτος ἀπὸ τὴν θείαν ἀγάπην, ἔγινε γεμᾶτος καὶ ἀπὸ τὴν Θεολογίαν, κατὰ τὸ ἱερὸν ἐκεῖνο ᾆσμα τὸ ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας ψαλλόμενον: «῍Ω θαύματος ἐκστατικοῦ καὶ πράγματος σοφιστικοῦ! ὅτι πλήρης ὢν τῆς ἀγάπης, πλήρης γέγονε καὶ τῆς Θεολογίας»7. Ὅθεν καὶ ὁ θεῖος Ἰωάννης ὁ τῆς Κλίμακος παρεκινήθη νὰ εἰπῇ εἰς τὸν τριακοστὸν αὐτοῦ Λόγον· «Αὔξησις φόβου, ἀρχὴ ἀγάπης· τέλος δὲ ἁγνείας, θεολογίας ὑπόθεσις»· καὶ πάλιν, «ἁγνεία, μαθητὴν θεολόγον εἰργάσατο, δι’ ἑαυτοῦ κρατύνοντα τῆς Τριάδος τὰ δόγματα»8. Ἐγὼ δὲ ὀλίγον ἐναλλάττων τὰ λόγια ταῦτα τοῦ θείου Πατρὸς λέγω, ὅτι «τέλος ἀγάπης, θεολογίας ὑπόθεσις» καὶ πάλιν «ἀγάπη, μαθητὴν θεολόγον εἰργάσατο».
Ὅτι δὲ τὸ ἰδίωμα τοῦτο τῆς θείας ἀγάπης εὑρίσκετο μὲ ὑπερβολὴν εἰς τὸν παρ’ ἡμῶν ἑορταζόμενον ἅγιον Συμεών, δὲν εἶναι χρεία νὰ τὸ εἰπῶ ἐγώ, ἀλλὰ ἕως καὶ αὐτοὶ οἱ λίθοι, καὶ αὐτὰ τὰ ξύλα πρέπει νὰ ἔλθουν νὰ ἀναλάβουν φωνὴν καὶ νὰ κηρύξουν εἰς ὅλους. Ἐπειδὴ ὁ θεῖος οὗτος Πατὴρ τόσον ὑπερβολικὸν ἔρωτα εἶχε πρὸς τὸν Θεὸν καὶ τόσον πολλὰ ἄναπτεν εἰς τὴν ψυχήν του ἡ κάμινος τῆς θείας ἀγάπης, ὥστε ὁποῦ δὲν ἠδύνατο νὰ ὑποφέρῃ ὁ τρισόλβιος τὴν ἐκείνης φλόγα καὶ νὰ σιωπᾷ· ἀλλὰ ἀναπτύσσοντας πυκνότατα τόσον τὰ νοερὰ χείλη τῆς καρδίας του, ὡσὰν καὶ τὰ αἰσθητὰ τοῦ στόματός του, ἐννόει καὶ συνέγραφε καὶ ἐλάλει καὶ στιχουργικῶς καὶ πεζογραφικῶς τόσους θεολογικοὺς λόγους εἰς τὴν Ἁγίαν Τριάδα, τόσους ἐρωτικοὺς στίχους εἰς ὕμνον τοῦ ὑπ’ αὐτοῦ ἐρωμένου Θεοῦ καὶ τόσον ὑψηλὰ ἐγκώμια εἰς τὴν ὑπερούσιον Θεαρχίαν, ὅλος ἔνθεος, ὅλος ἐκδημῶν ἑαυτοῦ καὶ ὅλος ἠλλοιωμένος τὴν θείαν ἀλλοίωσιν, «καὶ τὴν πρὸς τὰ ὑμνούμενα καὶ θεολογούμενα κοινωνίαν πάσχων, καὶ πρὸς πάντων ὧν ἠκούετο καὶ ἑωρᾶτο καὶ ἐφθέγγετο, θεόληπτος εἶναι καὶ θεῖος ὑμνολόγος κρινόμενος», διὰ νὰ μεταχειρισθῶ καὶ ἐγὼ εἰς τοῦτον τὸν Ἅγιον ἐκεῖνα τὰ ἴδια ἐκφαντορικὰ καὶ μεγαλόδοξα λόγια καὶ ἐγκώμια, ὁποῦ εἶπε περὶ τοῦ ὄντος Ἱεροθέου τὸ πετεινὸν ἐκεῖνο τοῦ οὐρανοῦ, ὁ Ἀρεοπαγίτης, φημί, καὶ ἐξοχώτατος ἐν θεολόγοις μέγας Διονύσιος9.
Τί νὰ περιττολογῶ; Τοσοῦτον ἐπληθύνθη εἰς τὸν ἱερὸν Συμεῶνα τὸ χάρισμα τῆς Θεολογίας, ἐξ αἰτίας τῆς θείας ἀγάπης, καὶ τοσοῦτον ὑπερέβη κατὰ τοῦτο τοὺς ἄλλους ἁγίους καὶ θεολόγους τῆς Ἐκκλησίας μας, ὥστε ὁποῦ ὅλος ὁ κόσμος μὲ κοινὴν συμφωνίαν ἔκρινε δίκαιον νὰ τοῦ δοθῇ ὁ ὑψηλὸς οὗτος τίτλος, τὸ νὰ ἐπονομάζεται δηλαδὴ νέος Θεολόγος· δὲν ἠξεύρω ἢ διατὶ εἶναι ἄλλος Θεολόγος Γρηγόριος, εἰ καὶ μὴ κατὰ τὴν φράσιν καὶ τὴν ἔξω σοφίαν, ἀλλὰ γοῦν τὴν ἀκρίβειαν τῆς Θεολογίας· ἢ διατὶ εἶναι δεύτερος Ἰωάννης Θεολόγος. Καὶ χωρὶς τὴν ὑπερτάτην αὐτὴν ἐπωνυμίαν οὔτε ἐκφωνεῖται τὸ κύριόν του ὄνομα, ἀλλ’ οὔτε παρ’ οὐδενὸς γνωρίζεται· ἀλλ’ ὅποιος ἐκφωνήσῃ τὸ ὄνομα τοῦ Συμεών, εὐθὺς ἀναγκάζεται νὰ συνεκφωνήσῃ ἐν ταὐτῷ καὶ τὴν ἐπωνυμίαν τοῦ νέου Θεολόγου καὶ νὰ εἰπῇ· «Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος». Ὦ χάρις ἐξαίρετος τῆς θείας ἀγάπης! Ὦ προνόμιον θαυμαστόν! Ὦ ἐπωνυμία, οὐρανίων ἐπαίνων ἀξία!
1) Περὶ θείων ὀνομάτων δ΄ XIII, Migne P.G. 3, 712Α. / 2) Λόγος ΚΔ΄, σελ. 104. / 3) Πρβλ. Κατήχησιν Α΄ Περὶ ἀγάπης, S.C. 96, 228-234. / 4) Ρωμ. 8, 35. / 5) ᾎσμα 5, 8. / 6) Τῶν θείων ὕμνων οἱ ἔρωτες, στ΄ «τετράστιχα τὸν πρὸς Θεὸν αὐτοῦ ἐντεῦθεν δεικνύοντα ἔρωτα», S.C. 156, 204. / 7) Δοξαστικὸν τῶν ἑσπερίων τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Ἁγίου, ΚΣΤ΄ Σεπτεμβρίου. / 8) Λόγος Λ΄, «Περὶ ἀγάπης, ἐλπίδος καὶ πίστεως», ιβ΄ καὶ ιδ΄, P.G. 88, 1157C. / 9) «...πάντων ἐκράτει μετὰ τοὺς θεολόγους ὡς οἶσθα, τῶν ἄλλων, ἱερομυστῶν, ὅλος ἐκδημῶν, ὅλος ἐξιστάμενος ἑαυτοῦ, καὶ τὴν πρὸς τὰ ὑμνούμενα κοινωνίαν πάσχων, καὶ πρὸ πάντων ὧν ἠκούετο καὶ ἑωρᾶτο, καὶ ἐγινώσκετο, θεόληπτος εἶναι, θεῖος ὑμνολόγος κρινόμενος». Περὶ θείων ὀνομάτων γ΄ 11, Migne P.G. 3, 681D-684A.
(*) Τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Νικοδήμου Μοναχοῦ τοῦ Ἁγιορείτου, Λόγος Ἐγκωμιαστικὸς εἰς τὸν ἐν Ἁγίοις Ὅσιον καὶ Θεοφόρον Πατέρα ἡμῶν Συμεὼν τὸν Νέον Θεολόγον, §§ 14-15, 18-20, στὸ Ἀκολουθία καὶ Ἐγκώμιον τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, ἔκδ. Μοναστικοῦ Οἴκου Πατερικῆς Διακονίας «Ἡ Ἁγία Τριὰς» Ὕδρας, Ἐν Ἀθήναις 1975, σελ. 90-92, 93-95.