Ἁγίου Ἐπισκόπου Θεοφάνους τοῦ Ἐγκλείστου
ΜΕ τὸ πρῶτον ξύπνημα, τὸ πρωΐ, ἐνδιαφερθῆτε νὰ συγκεντρωθῇ ὅλος ὁ νοῦς σας ἐντὸς τῆς καρδίας, διὰ νὰ ἀναζωπυρωθῇ ἡ θέρμη τῆς καρδίας σας. Τοῦτο ἄς γίνῃ ἕνα τακτικόν σας μέλημα.
Ἐφ’ ὅσον τοῦτο δὲν θὰ ἐφαρμοσθῇ, νὰ ἠξεύρετε ὅτι εἰς τὸ ἐσωτερικόν σας ὑπάρχει ἀνωμαλία. Στηριχθέντες, λοιπόν, τὸ πρωΐ εἰς τὴν κατάστασιν αὐτὴν τῆς ἐσωτερικῆς συγκεντρώσεως καὶ θέρμης, νὰ προβῆτε εἰς τὴν διόρθωσιν τῶν παραλείψεών σας, καὶ ὅσα μὲν διατηροῦν τὴν καλὴν καὶ κανονικὴν κατάστασιν νὰ τὰ ἐκτελῆτε, ὅσα ὅμως ἐπιφέρουν εἰς τὸν νοῦν ἀνωμαλίαν καὶ ἀκαταστασίαν, οὐδόλως νὰ τὰ δέχεσθε, διότι τοῦτο θὰ ἐσήμαινεν ὅτι ἐχθρεύεσθε τὸν ἑαυτόν σας.
Δεχθῆτε ὡς νόμον τὸ νὰ διατηρῆτε τὴν ἐσωτερικήν σας συγκέντρωσιν καὶ τὴν θέρμην, νοερῶς ἱστάμενοι διὰ τῆς μνήμης πάντοτε ἐνώπιον τοῦ Κυρίου. Ἡ δὲ στάσις σας αὕτη θὰ σᾶς ὁδηγήσῃ περὶ τοῦ πρακτέου. Εἰς τὴν περίπτωσιν αὐτὴν πολὺ βοηθεῖ ἡ προσευχὴ τοῦ Ἰησοῦ. Πρέπει νὰ ἀποκτήσητε τὴν συνήθειαν, ὥστε νὰ λέγεται ἡ προσευχὴ αὕτη ἀδιακόπως ἐκεῖ, ὅπου εἶναι ἡ θέσις τῆς καρδίας. Πρὸς τοῦτο χρειάζεται κόπος. Ἀρχίσατε ἀμέσως τὸ ἔργον. Ἤ μήπως τὸ γνωρίζετε ἤδη; Νομίζω ὅτι τὸ γνωρίζετε, διότι ἐκτελεῖτε τὴν ἐν λόγῳ προσευχήν, μὲ τὴν ἄσκησιν κατ’ ἐντολήν μου. Ἄλλο ὅμως ἡ ἐντολή μου μὲ τὰς ὁδηγίας διὰ προσευχήν, καὶ ἄλλο ἡ ἐφαρμογή της εἰς τὴν πρᾶξιν, εἴτε τρώγετε, εἴτε βαδίζετε, εἴτε κάθεσθε, εἴτε ἐργάζεσθε.
Ἐὰν δὲν ἑδραιωθῇ ἡ προσευχὴ αὐτὴ καλῶς εἰς τὴν καρδίαν, πρέπει νὰ ἐγκαταλείψετε τὰ πάντα καὶ νὰ ἀσχοληθῆτε μόνον μὲ αὐτήν, ἕως ὅτου ἑδραιωθῇ. Τοῦτο πραγματοποιεῖται εἰς στάσιν προσευχῆς ἐνώπιον τῶν ἁγ. Εἰκόνων καὶ μὲ τὴν προσοχήν σας συγκεντρωμένην εἰς τὸν τόπον τῆς καρδίας σας, καὶ νὰ ἐκτελῆτε τὴν προσευχὴν τοῦ Ἰησοῦ, ἔχοντες τὴν μνήμην τῆς παρουσίας Του. Αὐτὸ νὰ κάμετε ἐπὶ ἡμίσειαν ὥραν ἤ μίαν, ἤ καὶ περισσοτέραν. Κατὰ τὴν ἀρχὴν θὰ δυσκολευθῆτε ὀλίγον, ἀλλ’ ὅταν συνηθίσετε, θὰ ἐκτελῆτε τὴν προσευχὴν κατὰ φυσικώτατον τρόπον, ὅπως ἐκτελεῖται ἡ ἀναπνοή σας, μάλιστα δὲ μετὰ γλυκυτάτης εὐχαριστήσεως.
Διὰ τοιαύτης ἐσωτερικῆς δομῆς ἄρχεται ἡ ἐντὸς ἡμῶν νοερὰ ζωὴ ἤ ὅπως ἐκφράζονταί τινες ἡ νοερὰ ἄσκησις. Ἀπαράβατος ὅρος κατ’ αὐτὴν εἶναι ἡ καθαρότης τῆς συνειδήσεως, τὸ ἄμεμπτον αὐτῆς, ὄχι μόνον ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων καὶ τοῦ ἑαυτοῦ σας, ἀκόμη καὶ τῶν ἀντικειμένων, δηλαδὴ τῶν ὑλικῶν πραγμάτων. Διότι ἔστω καὶ μὲ ἀνεπαίσθητον τρόπον ἄν διολισθήσῃ κάτι εἰς τὴν σκέψιν ἤ εἰς τοὺς λόγους σας (συνομιλίας) καὶ ἐπισκοτήσῃ κάπως τὴν συνείδησίν σας, πρέπει ἀμέσως νὰ μετανοήσετε ἐνώπιον τοῦ Κυρίου, ὅστις βλέπει τὰ πάντα, καὶ ὁ Κύριος θὰ εἰρηνεύσῃ τὴν συνείδησίν σας.
Εἰς τὸν ἀγῶνα, τώρα, κατὰ τῶν διαλογισμῶν, οἱ ὁποῖοι διαρκῶς βοΐζουν, ὡς κώνωπες ἐνοχλητικοί. Θὰ μάθετε μόνοι σας τὸν τρόπον τῆς καταπολεμήσεώς των. Ἡ ἐμπειρία εἶναι μάθημα μαθημάτων. Ἔχετε ὅμως ὑπ’ ὄψιν σας τὸ ἑξῆς: Συνήθως οἱ λογισμοὶ περιφέρονται ἐντὸς τῆς διανοίας, καὶ εἶναι ἀσήμαντοι σχετικῶς. Προσέξατε ὅμως τοὺς λογισμοὺς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι διαπερνοῦν εἰς τὴν καρδίαν καὶ ἀφήνουν ἴχνη καὶ πληγάς. Διὰ τοῦτο, ἀμέσως διὰ τῆς προσευχῆς ἀντικαταστήσατε τοὺς ἐν λόγῳ λογισμοὺς διὰ τῶν ἀντιθέτων εὐσεβῶν αἰσθημάτων. Ὅταν διατηρῆται ἡ προηγουμένως ἀναφερομένη θέρμη, ἡ ἐπίθεσις τῶν λογισμῶν εἶναι σπανία ἤ καὶ ἐντελῶς ἀνενέργητος.
Ἡ Νοερὰ Ἄθλησις ἤτοι Περὶ Προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ, Συλλογὴ διδασκαλιῶν τῶν Ἁγίων Πατέρων καὶ πεπειραμένων Ἀσκητῶν περὶ τῆς Προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, μετάφρασις ἐκ τοῦ Ρωσικοῦ, ἔκδ. δευτέρα, Κατουνάκια Ἁγίου Ὄρους, 1978, σελ. 90-91.