Παραινετικά

Περὶ δημοσίας προσευχῆς

ΠΟΛΛΑ, ἀγαπητοί, τὰ διακρίνοντα τὸν ἄνθρωπον τὸν λογικὸν ἀπὸ τῶν ἀλόγων ζώων· ὁ νοῦς, δι’ οὗ ἐρευνᾷ καὶ ἀνευρίσκει τὴν ἀλήθειαν καὶ διεισδύει εἰς τὰ μυστήρια τῆς φύσεως, ἡ θέλησις, δι’ ἧς καθίσταται ἱκανὸς ἔργα ἀληθῶς ἔκτακτα καὶ θαυμάσια νὰ ἐπιτελῇ, ἡ συνείδησις, δι’ ἧς διακρίνων μεταξὺ ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ δύναται ν’ ἀνυψωθῇ εἰς ἀρετήν, ὁ λόγος, δι’ οὗ ἐκφράζων τὰ αἰσθήματα τῆς καρδίας καὶ τὰς ἰδέας τῆς διανοίας δύναται εἰς τὴν πρόοδον τῶν ὁμοίων αὑτοῦ νὰ συντελῇ. Ἀλλ’ ἐκεῖνο, ὅπερ κατ’ ἐξοχὴν διακρίνει αὐτὸν ἀπὸ τῆς ἀλόγου φύσεως, ὅπερ θέτει φραγμὸν ἀνυπέρβλητον μεταξὺ ἀνθρώπων καὶ λοιπῶν ζώων, ὅπερ διανοίγει μεταξὺ αὐτῶν καὶ ἐκείνων μέγα χάσμα, ὅπερ οἱ αἰῶνες οὐδέποτε θὰ δυνηθῶσι νὰ πληρώσωσι καὶ ὅπερ μαρτυρεῖ τρανῶς, ὅτι ὁ ἄνθρωπος δὲν ἀνήκει μόνον εἰς τὸν κόσμον τὸν ὑλικὸν ἀλλὰ καὶ εἰς κόσμον ἀνώτερον καὶ πνευματικόν, ὅτι δὲν εἶναι μόνον σῶμα, ὅπερ ἐπιστρέφει εἰς τὴν γῆν, ἐξ ἧς ἐλήφθη, ἀλλὰ καὶ πνεῦμα, ὅπερ ἐπιστρέφει εἰς τὸν Θεόν, ὅστις ἔδωκεν αὐτό, ἐκεῖνο λέγω, ὅπερ κατ’ ἐξοχὴν διακρίνει τὸν ἄνθρωπον ἐκ τῶν ζώων εἶναι αἴσθημά τι εὐγενὲς καὶ ὑψηλόν, τὸ αἴσθημα τὸ θρησκευτικόν, τὸ αἴσθημα τῆς εὐσεβείας καὶ τάσεως τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸν Θεόν.

Naos 1 2017

Τὸ αἴσθημα τοῦτο ἔχει τὰς ρίζας ἐν τῷ βάθει τῆς ψυχῆς, εἶναι ἀναπόσπαστον μέρος τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως. Καὶ τὶ ἄλλο δύναται νὰ μαρτυρήσῃ τὴν ἀλήθειαν ταύτην τρανῶς ἤ τὸ ἀδιαφιλονείκητον γεγονός, ὅτι πανταχοῦ καὶ πάντοτε παρὰ πᾶσι τοῖς ἀνθρώποις ἀπαντᾷ τὸ αἴσθημα αὐτό; Εἶναι ἀληθές, ὅτι πολλάκις τοῦτο ἐκ τῆς ἁμαρτίας διαστρέφεται, ἐξασθενεῖ, καθεύδει, τελείως ὅμως οὐδέποτε ἐκλείπει. Ὡς ἡ μαγνητικὴ βελόνη δύναται δι’ ἐξωτερικῆς βίας ν’ ἀποτραπῇ ἀπὸ τῆς διευθύνσεως αὑτῆς, ἀλλ’ ἐλευθέρα ἀφεθεῖσα στρέφεται πάλλουσα πρὸς τὸν βόρειον πόλον, οὕτω καὶ ἡ ἀνθρωπίνη καρδία δύναται νὰ διαστραφῇ θρησκευτικῶς, δύναται ν’ ἀποπλανηθῇ ἀπὸ τῆς εὐθείας ὁδοῦ τῆς ἀγούσης πρὸς τὸν Θεόν, ἀλλὰ πάλλουσα ἐπανέρχεται καὶ πάλιν πρὸς Αὐτὸν καὶ ἐν Αὐτῷ εὑρίσκει τὴν γαλήνην αὑτῆς καὶ ἀνάπαυσιν. Ἐντεῦθεν ἐξηγεῖται διατὶ δικαίως ἀμφιβάλλουσιν, ἄν εἶναι δυνατὸν νὰ ὑπάρχωσιν ἄνευ θρησκευτικοῦ αἰσθήματος ἄνθρωποι, ἄν ἄθεοι εἰλικρινεῖς ὑπάρχωσιν. Ἀλλὰ καὶ ἄν τοιοῦτοι ὑπάρχωσι, τοῦτο οὐδὲν ἄλλο μαρτυρεῖ ἤ ὅτι καὶ μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων ἀναφαίνονται καὶ τέρατα εἰδεχθῆ.

ναγκαία ἐκδήλωσις τοῦ θρησκευτικοῦ αἰσθήματος, ἀπαραίτητος ἔκφρασις τῆς εὐσεβείας, εἶναι ἡ προσευχή, ἡ εὐγενεστέρα αὕτη τῶν ἀνθρωπίνων πράξεων, τὸ πολυτιμότερον τοῦτο χαρακτηριστικὸν γνώρισμα τοῦ λογικοῦ ἀνθρώπου, ἡ θαυμασία αὕτη ἔξαρσις τοῦ πεπερασμένου εἰς τὸ ἄπειρον, τοῦ ἀτελοῦς εἰς τὸ τέλειον, τοῦ φθαρτοῦ εἰς τὸ αἰώνιον. Διὰ τοῦτο τὸ θρησκευτικὸν αἴσθημα ὡς δὲν δύναται ἐκ τῆς ἀνθρωπίνης καρδίας νὰ ἐκριζωθῇ, οὕτω δὲν δύναται καὶ ἐξωτερικῶς νὰ μὴ ἐκδηλωθῇ διὰ τῆς προσευχῆς. Καὶ αὐτὸς ὁ μᾶλλον ἀδιάφορος θρησκευτικῶς χωρὶς νὰ τὸ αἰσθάνηται αἴρει πολλάκις ἐν τῇ δυστυχίᾳ του ἱκέτιδας χεῖρας εἰς τὸν Θεὸν καὶ ἄδει ἐν τῇ εὐτυχίᾳ του ὕμνους, δοξολογίας καὶ εὐχαριστίας πρὸς Αὐτόν. Τίς ἐν μέσῳ τῶν ἀγρίων κυμάτων τοῦ ὠκεανοῦ τὸ μεγαλεῖον τοῦ Θεοῦ δὲν ἀναγνωρίζει καὶ δεήσεις πρὸς τὸν Παντοδύναμον δὲν ἀπευθύνει; Τίς πλησίον ψυχορραγοῦντος συγγενοῦς δὲν ἐπικαλεῖται τὴν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ; Τίς τῶν μεγάλων τῆς γῆς δὲν ἠσθάνθη τὴν μεγάλην αὑτοῦ ἀσθένειαν ἐν δεινοῖς καὶ δὲν ἀπηύθυνε πρὸς τὸν Θεὸν προσευχήν; Καὶ αὐτὸς ὁ ἀσεβής, ὅταν ἡ συμφορὰ πλήξῃ τὴν ἐπῃρμένην αὐτοῦ ὀφρύν, κλίνει ταπεινὸς τὴν κεφαλὴν πρὸ Ἐκείνου, τὸν ὁποῖον ἐνόμιζεν, ὅτι ἠδύνατο ν’ ἀρνηθῇ, καὶ προσεύχεται πρὸς Αὐτὸν παρ’ Αὐτοῦ ζητῶν ἀπαλλαγήν.

Τὸ θρησκευτικὸν αἴσθημα ἔχει ἀνάγκην ἀναπτύξεως ὡς καὶ πάντα τὰ λοιπὰ αἰσθήματα. Ἀναπτύσσεται δὲ τοῦτο κυρίως διὰ τῆς δημοσίας προσευχῆς, ἐν ᾗ συνερχόμενοι πολλοὶ ἐν μιᾷ καρδίᾳ καὶ ψυχῇ ὡς μέλη μιᾶς οἰκογενείας, ὡς ἀδελφοί, δοξολογοῦσι καὶ εὐχαριστοῦσι καὶ ἱκετεύουσι τὸν Πατέρα αὐτῶν τὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς· διότι βλέπων ὁ ἄνθρωπος πλήθη προσευχόμενα ἀδύνατον καὶ αὐτὸς νὰ μὴ συγκινηθῇ καὶ ἡ καρδία αὐτοῦ καὶ διάνοια πρὸς τὸν Πλάστην νὰ μὴ ὑψωθῇ, καὶ οὕτω τὸ θρησκευτικὸν αὐτοῦ αἴσθημα νὰ μὴ ἀναζωπυρηθῇ. Ὅσῳ συχνοτέρα γίνεται ἡ τοιαύτη προσευχή, τόσῳ θερμοτέρα ἀποβαίνει ἡ εὐσέβεια· ὅσῳ δὲ ἐκείνη παραμελεῖται, τόσῳ τὸ θρησκευτικὸν αἴσθημα χαλαροῦται. Ἐκ πείρας γινώσκομεν, ὅτι ὅσοι τῆς δημοσίας προσευχῆς παραμελοῦσι μὴ εἰς τοὺς Ναοὺς προσερχόμενοι καὶ μὴ μετὰ τῶν ἀδελφῶν αὑτῶν συμπροσευχόμενοι, μεταπίπτουσι βαθμηδὸν εἰς πλήρη ψυχρότητα θρησκευτικήν, ἥτις συνεπάγεται τελείαν χαλάρωσιν παντὸς ἠθικοῦ δεσμοῦ καὶ ἀναποφεύκτως εἰς πλῆρες ἠθικὸν ναυάγιον ὁδηγεῖ. Οἱ τοιοῦτοι ἀποτελοῦσι παραφωνίαν ἐν τῇ θαυμασίᾳ τοῦ σύμπαντος ἁρμονίᾳ. Τὸ σύμπαν συγκροτεῖ ναὸν ἀπέραντον καὶ μεγαλοπρεπῆ, ἔνθα ὁ Δημιουργὸς ὑμνεῖται κατὰ πᾶσαν στιγμήν. Πᾶσα ἡ φύσις ἐν τῇ μεγαλοπρεπεῖ αὑτῆς πορείᾳ μὲ ἄφωνον ἀλλ’ ἠχηρὰν γλῶσσαν ἀναπέμπει ὠδὰς συνεχῶς εἰς τὸν συντηρητὴν καὶ κυβερνήτην αὑτῆς. «Οἱ οὐρανοὶ διηγοῦνται δόξαν Θεοῦ, ποίησιν δὲ χειρῶν αὐτοῦ ἀναγγέλλει τὸ στερέωμα» (Ψαλμ. ΙΗ’ 1)· καὶ μόνος ὁ μὴ προσευχόμενος μετὰ τῶν ἀδελφῶν αὑτοῦ ἐξαιρετικῶς τὴν δοξολογίαν πρὸς τὸν Πλάστην αὑτοῦ παραλείπει καὶ εἰς θέσιν πολὺ κατωτέραν τῆς ἀλόγου φύσεως καταπίπτει.

ναγκαιοτάτη ἡ δημοσία προσευχή, διότι τὸ αἴσθημα τῆς εὐσεβείας ἀναζωπυρεῖ. Πρὸς τοῦτο ἑκάστη θρησκεία συνάγει ἐν ὡρισμένοις καιροῖς τοὺς ὀπαδοὺς αὑτῆς ἐν τοῖς ναοῖς, ὅπως προσφέρωσι πρὸς τὸν Θεὸν προσευχήν. Καὶ αὐτὸς τοῦ κόσμου ὁ Σωτὴρ θερμῶς συνέστησε τὴν δημοσίαν προσευχὴν εἰπὼν «οὗ εἰσι δύο ἤ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα, ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ αὐτῶν» (Ματθ. ΙΗ’ 20). Καρδίαι πολλαὶ ἐν ὁμονοίᾳ συνηγμέναι ἐπὶ τὸ αὐτὸ πρὸς προσευχὴν προσελκύουσι τὴν εὐλογίαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὰ μέγιστα συντελοῦσι πρὸς ἔξαρσιν τοῦ αἰσθήματος τοῦ θρησκευτικοῦ. Ἡ θέα τοῦ Ναοῦ, τὰ ἱερὰ ἀντικείμενα τὰ περικοσμοῦντα αὐτόν, αἱ ἱεραὶ τελεταί, τὰ μυστήρια, αἱ ὑμνολογίαι καὶ τὰ κηρύγματα, πάντα ταῦτα ἐξεγείρουσιν ἐν τῷ ἀνθρώπῳ τὸ αἴσθημα τὸ θρησκευτικὸν καὶ παρορμῶσιν αὐτὸν νὰ ὑψώσῃ τὸν νοῦν καὶ τὴν καρδίαν εἰς τὸν Θεόν. Ἀλλ’ ἐν οὐδεμιᾷ ἄλλῃ θρησκείᾳ ἡ δημοσία προσευχὴ παρέχει εἰς τὸν νοῦν καὶ τὴν καρδίαν τοῦ ἀνθρώπου ὑγιᾶ τροφὴν καὶ ἀναπτύσσει εὐσέβειαν ἀληθῆ ἤ ἐν μόνῃ τῇ Χριστιανικῇ. Ἐν τοῖς Χριστιανικοῖς Ναοῖς προβάλλονται εἰς τὸν χριστιανὸν ἔξοχα παραδείγματα εὐσεβείας καὶ ἀρετῆς, ὁ τέλειος βίος τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν καὶ ἡ ἁγιότης τῶν ἱερῶν ἐκείνων ἀνθρώπων, οἵτινες ὡς ἀστέρες πολύφωτοι λάμπουσιν εἰς τὸ νοητὸν τῆς Ἐκκλησίας στερέωμα, καὶ τῶν ὁποίων αἱ ἀρεταὶ ἐξαίρονται καὶ ἐξυμνοῦνται. Πάντα ταῦτα εἶναι ἀδύνατον νὰ μὴ ἐξάρωσι τὸ αἴσθημα τὸ θρησκευτικὸν καὶ νὰ μὴ ἐπιδράσωσιν ἐπωφελῶς ἐπὶ τὸν πιστὸν ἐνισχύοντα αὐτὸν εἰς βίον Χριστιανικόν.

Πόσον ἀναγκαίαν θεωρεῖ ἡ Ἐκκλησία τὴν δημοσίαν προσευχήν, γίνεται δῆλον καὶ ἐκ τούτου, ὅτι τοὺς μὴ προσερχομένους ἐν τοῖς ἱεροῖς Ναοῖς ἄνευ λόγου τρεῖς κατὰ συνέχειαν Κυριακὰς ἀποκλείει διὰ φρικτοῦ ἀφορισμοῦ τῶν κόλπων αὑτῆς διὰ τοῦ Π’ (80οῦ) Κανόνος τῆς Ἁγίας καὶ Οἰκουμενικῆς Ἕκτης Συνόδου: «Εἴ τις... τρεῖς Κυριακὰς ἐν τρισὶν ἑβδομάσι μὴ συνέρχοιτο, εἰ μὲν κληρικὸς εἴη, καθαιρείσθω, εἰ δὲ λαϊκός, ἀποκινείσθω τῆς κοινωνίας». Καὶ λίαν δικαίως· διότι μέλη ὄντες τοῦ αὐτοῦ σώματος, τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ, ἐν ταῖς δημοσίαις προσευχαῖς τηροῦμεν τὴν ἑνότητα ταύτην, καθόσον ἐν αὐταῖς διὰ τοῦ αὐτοῦ Σώματος καὶ Αἵματος τρεφόμεθα, διὰ τῆς αὐτῆς θυσίας, τῆς τελουμένης κατ’ αὐτάς, σωζόμεθα, διὰ τῶν αὐτῶν Μυστηρίων ἁγιαζόμεθα, διὰ τῶν αὐτῶν διδαχῶν καὶ ὑμνολογιῶν οἰκοδομούμεθα καὶ πνευματικῶς ἀγαλλόμεθα [...].

Θεοδώρου Ζωγράφου, Ἐντρυφήματα καὶ Ἀπηχήματα τῆς δοξασθείσης Ἑλλάδος – Τὰ Παραλειπόμενα, Τόμος Τέταρτος, Τεῦχος Πρῶτον, Κυριακὴ Θ’ Ματθαίου, Λόγος ΙΖ’, Βόλος 1950, τύποις Παρασκευοπούλου Υἱοί, σελ. 142-144.