Παραινετικά

Μέτρα τοῦ Μ. Κωνσταντίνου ὑπὲρ τοῦ Χριστιανισμοῦ

ΕΠΕΙΔΗ τὸ κράτος εὐημεροῦσε γιὰ τὸν Κωνσταντῖνο, αὐξανόταν ἀνάλογα καὶ ἡ θρησκεία. Μετὰ τὸν πόλεμο κατὰ τοῦ Λικινίου σημείωσε τέτοιες ἐπιτυχίες στοὺς πολέμους κατὰ τῶν ἀλλοφύλων, ὥστε νίκησε τοὺς Σαυρομάτες καὶ τοὺς ἀποκαλούμενους Γότθους καὶ στὸ τέλος σύναψε χαριστικὴ συνθήκη μὲ τοὺς δεύτερους.

Constantine I Hagia SophiaΑὐτὸ τὸ ἔθνος κατοικοῦσε τότε πέρα ἀπὸ τὸν ποταμὸ τοῦ Ἴστρου καὶ ὅπως ἦταν πολεμικώτατο καὶ ἕτοιμο πάντοτε γιὰ πόλεμο μὲ τὸ πλῆθος καὶ τὸ μέγεθος τῶν σωμάτων, νικοῦσε τοὺς ἄλλους βαρβάρους καὶ εἶχε ἀντιπάλους μόνο τοὺς Ρωμαίους. Ἐπίσης καὶ σ’ αὐτὸ τὸν πόλεμο λέγεται ὅτι δείχθηκε στὸν Κωνσταντῖνο ὄχι λιγότερο ἀπὸ πρὶν μὲ θαύματα καὶ ὄνειρα πόσης θείας πρόνοιας εἶχε ἀξιωθεῖ. Καὶ ἀφοῦ νίκησε σὲ ὅλους τοὺς πολέμους ποὺ διεξήγαγε, θέλοντας κατὰ κάποιο τρόπο νὰ μὴ φανεῖ κατώτερος τοῦ Χριστοῦ ὡς πρὸς τὴ γενναιοδωρία, τὸν εὐχαριστοῦσε μὲ τὴ φροντίδα πρὸς τὴ θρησκεία καὶ προτρέποντας τοὺς ὑπηκόους αὐτὴ μόνο νὰ πρεσβεύουν καὶ νὰ θεωροῦν σωτήρια.

πὸ τὴ φορολογήσιμη γῆ σὲ κάθε πόλη ἀπέσυρε ἕνα καθορισμένο ποσὸ τοῦ δημοσίου φόρου καὶ τὸ χορηγοῦσε στὶς τοπικὲς ἐκκλησίες καὶ τοὺς κληρικοὺς καὶ νομοθέτησε νὰ ἰσχύει αὐτὴ ἡ δωρεὰ διαπαντός. Γιὰ νὰ συνηθίσει τοὺς στρατιῶτες νὰ σέβονται τὸν Θεό, ὅπως αὐτὸς ὁ ἴδιος, σημείωσε τὰ ὅπλα τους μὲ τὸ σύμβολο τοῦ σταυροῦ, κατασκεύασε στ’ ἀνάκτορα εὐκτήριο οἶκο, καὶ ὅταν ἐκστράτευε κατὰ τῶν ἐχθρῶν, ἔφερε μαζὶ μιὰ σκηνὴ μὲ τὴ μορφὴ μιᾶς ἐκκλησίας, ὥστε οὔτε ὅταν ζεῖ στὴν ἔρημο νὰ μὴ λείπει σ’ αὐτὸν καὶ στὸ στρατὸ ὁ οἶκος τοῦ Θεοῦ, στὸν ὁποῖο πρέπει κανεὶς νὰ ἐξυμνεῖ τὸν Θεὸ καὶ νὰ προσεύχεται καὶ νὰ συμμετέχει στὰ μυστήρια. Γιατὶ ἀκολουθοῦσαν ἱερεῖς καὶ διάκονοι ποὺ ἔμεναν κοντὰ στὴ σκηνὴ καὶ οἱ ὁποῖοι σύμφωνα μὲ τοὺς νόμους τῆς Ἐκκλησίας κρατοῦσαν τὴν τάξη ποὺ ἁρμόζει σ’ αὐτά. Ἀπὸ τὸ γεγονὸς αὐτὸ καὶ τὰ ρωμαϊκὰ τάγματα, ποὺ τώρα τὰ ὀνομάζουν ἀριθμούς, κατασκεύασε δική του σκηνὴ τὸ καθένα καὶ διέθετε ἱερεῖς καὶ διακόνους.

Τὴν Κυριακὴ ἡμέρα, ποὺ οἱ Ἑβραῖοι ὀνομάζουν πρώτη καὶ οἱ Ἐθνικοὶ ἀφιερώνουν στὸν ἥλιο, καθὼς καὶ τὴν πρὶν ἀπὸ τὴν ἑβδόμη ἡμέρα [τὴν Παρασκευὴ δηλαδή], νομοθέτησε νὰ τηροῦν ὅλοι ἀργία στὰ δικαστήρια καὶ στὶς ἄλλες ὑπηρεσίες καὶ νὰ λατρεύουν τὸ θεῖο μὲ εὐχὲς καὶ ἱκεσίες. Τιμοῦσε τὴν Κυριακή, διότι κατ’ αὐτὴν ἀναστήθηκε ὁ Χριστὸς ἀπὸ τοὺς νεκρούς, καὶ τὴν ἄλλη, διότι κατ’ αὐτὴν σταυρώθηκε. Πράγματι ἔδειχνε πολὺ σεβασμὸ γιὰ τὸν θεῖο σταυρό, καὶ ἐξ αἰτίας τῶν ἀποτελεσμάτων ποὺ εἶχε στὶς μάχες κατὰ τῶν ἐχθρῶν, καὶ ἐξ αἰτίας τῆς θεοσημείας ποὺ τοῦ εἶχε παρουσιασθεῖ γι’ αὐτόν. Βέβαια ἀκύρωσε μὲ νόμο τὴ χρήση τῆς τιμωρίας τοῦ σταυροῦ ἀπὸ τὰ δικαστήρια, ποὺ ἦταν μέχρι τότε (314) καθιερωμένη στοὺς Ρωμαίους, καὶ διέταξε τὸ θεῖο αὐτὸ σύμβολο νὰ ζωγραφίζεται καὶ νὰ τυπώνεται πάντοτε μαζὶ μὲ τὴ μορφή του, ὅταν σχηματιζόταν στὰ νομίσματα καὶ χαρασσόταν στὶς εἰκόνες. Καὶ μαρτυροῦν ἕως τώρα εἰκόνες του ποὺ φέρουν τὸ σχῆμα αὐτό. Καὶ φρόντιζε μὲ ζῆλο νὰ ὑπηρετεῖ τὸ Θεῖο σὲ ὅλα τὰ πράγματα, ἰδιαιτέρως μάλιστα μὲ τὴ νομοθεσία.

Διότι φαίνεται ὅτι ρύθμισε τὸ θέμα τῶν ἀκολάστων καὶ ἀνόμων γάμων ποὺ δὲν ἐμποδίζονταν προηγουμένως, ὅπως εἶναι δυνατὸ ν’ ἀντιληφθεῖ κανεὶς ἀπὸ τοὺς σχετικοὺς μὲ αὐτοὺς νόμους, ἄν βέβαια ἐνδιαφέρεται γι’ αὐτό. Τώρα ὅμως δὲ θεωρῶ εὔκαιρο νὰ πραγματευθῶ τὸ θέμα αὐτὸ σὲ ἔκταση. Ἀντίθετα εἶναι ἀναγκαῖο νὰ πραγματευθοῦμε πέρα ἀπὸ ὅσα λέχθηκαν προηγουμένως, τὶς διατάξεις ποὺ ἐκδόθηκαν σχετικὰ μὲ τὸν σεβασμὸ καὶ τὴν ὀργάνωση τῆς θρησκείας, ἐπειδὴ εἶναι μέρος τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας.

Θ ἀρχίζω λοιπὸν ἀπὸ ἐδῶ. Ὑπῆρχε στοὺς Ρωμαίους παλαιὸς νόμος ποὺ ἐμπόδιζε τοὺς ἀγάμους ἀπὸ εἴκοσι πέντε ἐτῶν καὶ ἄνω νὰ ἔχουν ἴσα δικαιώματα μὲ τοὺς ἐγγάμους. Μεταξὺ ἄλλων ὅριζε νὰ μὴ κληρονομοῦν μὲ διαθήκη οἱ ἄγαμοι ποὺ δὲν ἦταν στενότατοι συγγενεῖς, ἐνῶ οἱ στενότατοι συγγενεῖς ἔπαιρναν μόνο τὰ μισά, ἄν ἦσαν ἄτεκνοι. Καὶ εἶχαν ψηφίσει αὐτὸ τὸ νόμο οἱ παλαιοὶ Ρωμαῖοι μὲ τὴ σκέψη ὅτι ἡ Ρώμη καὶ ἡ ὑπήκοος χώρα θὰ γίνει πολυάνθρωπη, ἐπειδὴ λίγο καιρὸ πρὶν ἀπὸ τὸ νόμο ἔτυχε νὰ χάσουν πολλοὺς ἀνθρώπους στοὺς ἐμφυλίους πολέμους.

ConstantineTheGreatΒλέποντας λοιπὸν ὁ βασιλιὰς ὅτι μὲ αὐτὸ τὸ νόμο ἀδικοῦνταν ὅσοι ἀσκοῦσαν παρθενία καὶ ἀτεκνία γιὰ χάρη τοῦ Θεοῦ, θεώρησε ἀφελὲς ὅτι τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων μπορεῖ νὰ αὐξηθεῖ ἀπὸ τὴν ἐπιμέλεια καὶ τὸν ζῆλο τους, ἀφοῦ ἡ φύση δέχεται πάντοτε τὴ φθορὰ καὶ τὴν αὔξηση σύμφωνα μὲ τὴν ἄνω ἐπιμέτρηση. Ἔτσι δημοσίευσε ἕνα νόμο, μὲ βάση τὸν ὁποῖον οἱ ἄγαμοι καὶ ἄτεκνοι ἀπολαμβάνουν ἴσα δικαιώματα μὲ ὅλους τοὺς ἄλλους πολίτες καὶ μάλιστα νομοθέτησε νὰ ἔχουν παραπάνω ὅσοι ζοῦν μὲ ἐγκράτεια καὶ παρθενία, δίδοντας σὲ ὅλους, στοὺς ἄρρενες καὶ στὶς θήλειες, ἀκόμη κι ἄν εἶναι ἀνήλικοι, τὸ δικαίωμα νὰ κληροδοτοῦν ἀντίθετα ἀπὸ τὸ κοινὸ ἔθιμο ποὺ ἐπικρατεῖ στὴν πολιτεία τῶν Ρωμαίων. Διότι θεώρησε σωστὸ νὰ ρυθμίσει τὰ πράγματα γιὰ ὅλους, ὅσοι ἔχουν ἔργο νὰ ὑπηρετοῦν πάντοτε τὸ Θεῖο καὶ ν’ ἀσκοῦν φιλοσοφία, ἀφοῦ γι’ αὐτὸ τὸν λόγο καὶ οἱ παλαιοὶ Ρωμαῖοι νομοθέτησαν γιὰ τὶς Ἑστιάδες παρθένους νὰ κάμουν διαθῆκες ἐλεύθερα, ἀκόμη κι ἄν εἶναι ἕξι ἐτῶν.

πόδειξη μεγάλη τοῦ σεβασμοῦ τοῦ βασιλιᾶ γιὰ τὴ θρησκεία εἶναι καὶ αὐτό. Μὲ τὴν ἔκδοση ἑνὸς νόμου ἐξαίρεσε ἀπὸ τὴ φορολογία τοὺς κληρικοὺς σὲ ὅλα τὰ μέρη, ἐνῶ ἐπέτρεπε στοὺς δικαζόμενους νὰ ἐπικαλοῦνται τὴν κρίση τῶν ἐπισκόπων, ἄν ἤθελαν νὰ παραιτηθοῦν ἀπὸ τὴν κρίση τῶν πολιτικῶν ἀρχόντων, καὶ ὅριζε νὰ εἶναι ἔγκυρη ἡ ἀπόφασή τους κι’ ἀνώτερη ἀπὸ τὴν ἀπόφαση τῶν ἄλλων δικαστῶν, σὰν νὰ ἐκφέρεται ἀπὸ τὸν βασιλιά, καὶ διέτασσε τοὺς ἄρχοντες καὶ τοὺς ὑπὸ τὶς διαταγές τους στρατιῶτες νὰ ἐκτελοῦν τὶς ἀποφάσεις τους· ἐπὶ πλέον ὅριζε νὰ μένουν ἀμετάτρεπτοι οἱ ὅροι τῶν συνόδων.

Φθάνοντας στὸ σημεῖο αὐτὸ τοῦ συγγράμματος, θεωρῶ ἄξιο νὰ μὴ παραλείψω ὅσα νομοθετήθηκαν γιὰ χάρη τῶν ἐλευθερομένων στὶς ἐκκλησίες. Διότι ἐξ αἰτίας τῆς αὐστηρότητος τῶν νόμων καὶ παρὰ τὴ θέληση τῶν κυρίων, ὑπῆρχε μεγάλη δυσχέρεια γιὰ τὴν ἀπόκτηση ἀπὸ τοὺς δούλους τῆς πλήρους ἐλευθερίας, τὴν ὁποίαν οἱ Ρωμαῖοι καλοῦν πολιτεία. Ὁ Κωνσταντῖνος ἐξέδωσε τρεῖς νόμους, μὲ τοὺς ὁποίους ὅλοι ὅσοι ἐλευθερώνονταν στὶς ἐκκλησίες μὲ μάρτυρες τοὺς ἱερεῖς, ἀξιώνονταν τὰ δικαιώματα τοῦ Ρωμαίου πολίτου. Μαρτυρία αὐτοῦ τοῦ εὐσεβοῦς μέτρου φέρει ἕως τώρα ἀκόμη ὁ χρόνος, ἀφοῦ ἐπικρατεῖ ἡ συνήθεια οἱ σχετικοὶ μὲ αὐτὸ νόμοι νὰ καταγράφονται ἐπάνω στὰ πιστοποιητικὰ τῶν ἐλευθεριῶν.

Αὐτὲς λοιπὸν ἦταν οἱ διατάξεις ποὺ ἐξέδωσε ὁ Κωνσταντῖνος καὶ αὐτὰ εἶναι τὰ μέτρα μὲ τὰ ὁποῖα φρόντιζε νὰ τιμᾶ τὴ θρησκεία. Ἀλλὰ ἡ [χριστιανικὴ] θρησκεία ἦταν καὶ ἀπὸ μόνη της φημισμένη ἐξ αἰτίας τῆς ἀρετῆς τῶν ὀπαδῶν της.


Σαλαμινίου Ἑρμείου Σωζομενοῦ, Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία, τόμ. Πρῶτος, Κεφ. 8 καὶ 9 (βλ. Σαλαμινίου Σωζομενοῦ Ἅπαντα τὰ Ἔργα, 1, ΕΠΕ, Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 59-65, παράθεση τῆς νεοελληνικῆς ἀποδόσεως τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ πρωτοτύπου μὲ μικρὲς τακτοποιήσεις).

Σημειωτέον, ὅτι ὁ ἐκκλησιαστικὸς ἱστορικὸς Σωζομενός, διακρινόμενος γιὰ τὴν ἀξιοπιστία του, γράφει ἕναν περίπου αἰῶνα μετὰ τὰ ἐξιστορούμενα γεγονότα περὶ τοῦ Μ. Κωνσταντίνου.