«Ἱμερτόν ἐξέφηνε σύν πανολβίῳ Ἤχῳ Πατήρ, ὃν γαστρὸς ἐξηρεύξατο»

 

ὑπό π. Νικηφόρου Νάσσου

Ἡ μεγάλη, Δεσποτική Ἑορτή τῶν Ἁγίων Θεοφανίων, ἤ Ἐπιφανίων ἀποτελεῖ καί αὐτή «σταθμό» στό ἕνα, τό ἑνιαῖο καί μέγα μυστήριο τῆς θείας, σωτηριώδους Οἰκονομίας τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ, τήν ὁποία Οἰκονομία γιά μᾶς Αὐτός ὁ Θεάνθρωπος Κύριος «ἑκών ἠργάσατο».

Ὁ Ἅγιος Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἀξιολογεῖ σωτηριολογικῶς ὅλα τά γεγονότα τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ, καί τονίζει πώς, ὁ Κύριός μας ὅ,τι ἐνήργησε μέσα στό πλαίσιο τῆς θείας Του Οἰκονομίας, τό ἐνήργησε γιά μᾶς τούς ἀνθρώπους καί μόνο. Ἄκτιστος ὤν, λέγει, καί ἀΐδιος, ἔγινε ἄνθρωπος, ἐνδυόμενος τή δική μας φύση, ἔζησε τή δική μας ζωή (παρεκτός τῆς ἁμαρτίας), ἔπαθε γιά μᾶς, ἐσταυρώθη, ἐτάφη καί ἀνέστη καί ἀνελήφθη στούς οὐρανούς, ὥστε νά οἰκονομήσει τή δική μας αἰώνια ἀνάσταση καί ἀνάληψη, ὅπως σημειώνει χαρακτηριστικά. «Ὅ γάρ γέγονε, δι᾿ ἡμᾶς γέγονεν ὁ Κύριος, ἀγέννητός τε καί ἄκτιστος κατά τήν οἰκείαν θεότητα και ὅν ἔζησε βίον, δι᾿ ἡμᾶς ἔζησε…καί ἅπερ ἔπαθε τῇ σαρκί, δι᾿ ἡμᾶς ἔπαθε, τά ἡμῶν ἐξιώμενος πάθη, καί διά τάς ἡμετέρας ἁμαρτίας ἤχθη εἰς θάνατον, καί δι᾿ ἡμᾶς ἀνέστη καί ἀνελήφθη, παροικονομῶν ἡμῖν τήν εἰς ἀπείρους αἰῶνας ἀνάστασιν καί ἀνάληψιν».¹

Στά Βιβλικά, Λειτουργικά καί Ὑμνολογικά κείμενα γίνεται λόγος γιά παρουσία, ἤ ὀρθότερα μαρτυρία τοῦ ἀοράτου Πατρός καί Θεοῦ στόν Υἱό και Λόγο Του, πού ἀποτελεῖ «ἀπαύγασμα τῆς δόξης καί χαρακτῆρα τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ».²

Δέν ὑπάρχει, φυσικά, ὑποστατική παρουσία τοῦ Πατρός, ἀλλά μόνο τοῦ Υιοῦ, πού ἐσαρκώθη. Ὁ Πατήρ μαρτυρεῖ (καί μαρτυρεῖται) διά τοῦ Λόγου. Αὐτή ἡ μαρτυρία πιστοποιεῖ τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός στήν Οἰκονομία πού ἐνεργεῖ ὁ Υἱός γιά τή σωτηρία τοῦ κόσμου. Ἡ πατρική εὐδοκία φαίνεται κατά τήν φρικτή ἐπί τοῦ ὄρους Θαβώρ Μεταμόρφωση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅπου ὁ οὐράνιος Πατήρ διά τοῦ Πνεύματος («ἐκ τῆς νεφέλης») λέγει: «οὖτος ἐστίν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα· αὐτοῦ αὐτοῦ ἀκούετε».³

Ἡ ἴδια ἐπιβεβαίωση λαμβάνει χώρα κατά τήν Βάπτιση τοῦ Κυρίου. Ἐπειδή ἑορτάζουμε κατά τίς ἡμέρες αὐτές τά Ἅγια Θεοφάνεια, θά σταθοῦμε ἑρμηνευτικά σέ ὅσα ἔχουν σχέση μέ τήν ἀποκάλυψη τοῦ Πατρός περί τοῦ ἀγαπητοῦ Υἱοῦ Αὐτοῦ κατά τήν Βάπτισή Του στόν Ἰορδάνη. Στήν Ἁγία Γραφή ὑπάρχει σαφέστατη μαρτυρία περί τῆς «φωνῆς τοῦ Πατρός», πού μαρτυρεῖ γιά τόν Υἱό, ὅπως τό ἀκοῦμε στήν Εὐαγγελική περικοπή τῶν Θεοφανείων. Ὁ καθαρότατος καί ἁγιώτατος Προφῆτης καί Πρόδρομος τοῦ Σωτῆρος, Ἰωάννης, σύμφωνα μέ τό Εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα, κατά τή Βάπτιση πού παρεῖχε στόν Υἱό τοῦ Θεοῦ, «εἶδε σχιζομένους τούς οὐρανούς καί τό Πνεῦμα καταβαῖνον ἐπ᾿ αὐτόν», δηλαδή εἶδε τό Πανάγιο Πανεῦμα ἐπάνω στήν «ἄψαυστον κορυφήν» τοῦ Βαπτιζομένου Ἰησοῦ Χριστοῦ. Κατά τήν θεία Βάπτιση τοῦ Ἀναμαρτήτου ἄνοιξαν οἱ οὐρανοί, οἱ ὁποῖοι ἦσαν μέχρι τότε κλειστοί, ἕνεκα τῆς Πτώσεως τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς μή δυνατότητος κοινωνίας μέ τόν οὐράνιο κόσμο. Ἀφοῦ ἄνοιξαν οἱ οὐρανοί, μέ τό μυστήριο τῆς θείας ἐν Χριστῷ Οἰκονομίας, ἔρχεται τό Ἅγιο Πνεῦμα «ἐν εἴδει περιστερᾶς», ὡς σύμβολο καταλλαγῆς ὅπως γράφουν οἱ Ἅγιοι Πατέρες (ἅγ. Γρηγόριος ὁ Θεολόγος κ.ἄ.) καί γι᾿ αὐτό ἄλλωστε στήν Βάπτιση ἁγιογραφεῖται τό Ἅγιο Πνεῦμα «ἐν εἴδει περιστερᾶς».⁴Ἔπειτα ακούγεται ἡ φωνή τοῦ Πατρός, πού μαρτυρεῖ: «Οὗτος ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός».⁵

Εἶναι γνωστό βεβαίως πώς, κατά τήν Βάπτιση τοῦ Κυρίου στόν Ἰορδάνη ἔχουμε τήν φανέρωση τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ὁ Υἱός βαπτίζεται, ὁ Πατήρ ἄνωθεν μαρτυρεῖ καί τό Πνεῦμα ἔρχεται «ἐν εἴδει περιστερᾶς» στήν Κεφαλή τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ. Ἕνα Τροπάριο τοῦ Κανόνος τῆς Ἑορτῆς, ὁμιλεῖ γι᾿ αὐτήν τήν ἁγιοτριαδική φανέρωση στόν Ἰορδάνη ὡς ἑξῆς: «Τριάδος ἡ φανέρωσις ἐν Ἰορδάνῃ γέγονεν· αὕτη γάρ ὑπέρθεος φύσις, ὁ Πατήρ ἐφώνησεν. Οὖτος ὁ βαπτιζόμενος, Υἱός ὁ ἀγαπητός μου, τό Πνεῦμα συμπαρῆν τῷ ὁμοίῳ· ὅν εὐλογοῦσι Λαοί, καί ὑπερυψοῦσιν εἰς πάντας τούς αἰῶνας».⁶

Στήν Ὑμνολογία τῆς Ἑορτῆς τῶν Θεοφανείων, στίς λεγόμενες Καταβασίες, τίς Ἰαμβικές, πού εἶναι ποίημα τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, ὑπάρχει ἕνας θεσπέσιος Ὕμνος, ὅπου γίνεται λόγος γι᾿ αὐτήν τήν διά φωνῆς οὐρανόθεν ἐπιμαρτύρηση τοῦ Πατρός κατά τήν Βάπτιση τοῦ Υἱοῦ, τοῦ ἐνσαρκωθέντος Λόγου Αὐτοῦ. Οἱ κρουνοί τῆς πολυμαθείας τοῦ χρυσορρόου Δαμασκηνοῦ διανοίγονται ἐν προκειμένῳ, γιά νά καταρδεύσουν τήν Ἐκκλησία καί νά τήν πλουτήσουν με τέτοια μνημειώδη ποιητικά ἔργα, θεολογικώτατα, πού μόνο ἕνας Ἰωάννης Δαμασκηνός μποροῦσε νά παρουσιάσει. Ἰδού κάποιο δεῖγμα. Εἶναι ἡ Καταβασία τῆς Ζ΄ Ὠδῆς, ἀπό τόν Ἰαμβικό Κανόνα τῶν Θεοφανίων. Στή συνέχεια θά παρουσιάσουμε καί θά μεταφράσουμε, κατά τό δυνατόν, αὐτόν τόν θεοτερπῆ Ὕμνο, ὁ ὁποῖος ὁμιλεῖ γιά τήν φανέρωση διά τῆς φωνῆς τοῦ Οὐρανίου Πατρός περί τοῦ Υἰοῦ Αὐτοῦ τοῦ ἀγαπητοῦ, κατά τήν στιγμή τῆς Βαπτίσεώς Του στόν Ἰορδάνη ἀπό τόν «πρόκριτο τῶν προφητῶν», Ἰωάννη τόν Πρόδρομο.

«Ἱμερτὸν   ἐξέφηνε   σὺν   πανολβίῳ,
Ἤχῳ  Πατήρ,  ὃν γαστρὸς  ἐξηρεύξατο.
Ναί  φησιν,  Οὗτος,  συμφυὴς  γόνος πέλων,
Φώταυγος  ἐξώρουσεν  ἀνθρώπων  γένους,
Λόγος τέ μου  ζῶν,  καὶ βροτὸς  προμηθείᾳ».

Στόν ἀνωτέρω Ὕμνο, ὅπως καί στίς ἄλλες Ἰαμβικές Καταβασίες τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, βρισκόμαστε μπροστά σέ μιά ἀποκάλυψη λόγου, λέξεων, ἐννοιῶν, τύπων, ἑνός λόγου θεολογικοῦ, τόν ὁποῖον πρέπει νά φανερώνουμε, ἐμβαθύνοντας στά λίαν σημαντικά αὐτά κείμενα. Ἀπό τήν πρώτη κιόλας λέξη φαίνεται ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ Πατρός πρός τόν ποθητό Υἱό Του. Ἱμερτός, ἐκ τοῦ οὐσιαστικοῦ «ἵμερος» πού σημαίνει πόθος (ρῆμα «ἱμείρω»= ποθῶ, ἐπιθυμῶ) εἶναι ὁ ποθητός, ὁ ἐπιθυμητός, ὁ ἀγαπητός. Ἐδῶ βλέπουμε ὑμνολογικά τήν ἀποκάλυψη τοῦ Πατρός, σύμφωνα μέ τή Βιβλική μαρτυρία. «Ἱμερτόν ἐξέφηνε», δηλαδή, ὡς ἀγαπητό ἀποκάλυψε τόν Υἱό του (ὁ Πατήρ) μέ τρισμακάριστη προσφώνηση («σύν πανολβίῳ Ἤχῳ»). Ποιόν ἀπεκάλυψε; «Ὅν γαστρός ἐξηρεύξατο», δηλαδή αὐτόν πού τόν γέννησε ἐκ τῶν κόλπων τῆς οὐσίας Του, ἀϊδίως. Τό «ἐκ γαστρός» δηλώνει αὐτή τήν ἀένναη καί ἀΐδια γέννηση τοῦ Υἱοῦ, ἀπαθῶς καί ἀρρήτως, ἀπό τήν οὐσία τοῦ Πατρός. Αὐτό δηλώνεται στό «Εἰσοδικόν» τῆς Λειτουργίας τῶν Χριστουγέννων: «Ἐκ γαστρός πρό Ἑωσφόρου ἐγέννησά σε, ὤμοσε Κύριος καί οὐ μεταμεληθήσεται. Σύ ἱερεύς εἰς τόν αἰῶνα, κατά την τάξιν Μελχισεδέκ».

Προχωρώντας στήν ἀνάλυση τοῦ Ὕμνου συναντοῦμε την διαβεβαίωση τοῦ Πατρός, ὅτι Αὐτός (ὁ Υἱός) εἶναι φύσει ἑνωμένος μέ Αὐτόν. «Ναί φησίν οὖτος, συμφυής γόνος πέλων». Αὐτός ὁ Υἱός «φώταυγος ἐξώρουσεν», δηλαδή ἐξεπήδησε ἀπό τόν Πατέρα ὡς ἀπαύγασμα τοῦ φωτός, ὡς «φῶς ἐκ φωτός», ὅπως διαβάζουμε στό Σύμβολο τῆς Πίστεως. «Ἐξεπήδησε» φωτοβολώντας ὁ Υἱός, ἀπό τό γένος τῶν ἀνθρώπων, «ἀνθρώπων γένος». Ἐδῶ δηλώνεται ἡ Σάρκωση, διότι ὁ Λόγος ἔγινε ἄνθρωπος καί ἔγινε τό φῶς τῶν ἀνθρώπων. Σύμφωνα μέ τήν Ὀρθόδοξη Θεολογία, κατά τή Σάρκωση ἔχουμε ὅλο τό πατρικόν φῶς ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι στήν ἀνθρωπινη φύση τοῦ Λόγου. Τέλος, ὁ Πατήρ διαβεβαιώνει ὅτι, «Λόγος τέ μου ζῶν, καὶ βροτὸς προμηθείᾳ». Ὁ ζωντανός μου Λόγος, ὁ Ἄσαρκος στήν Παλαία Διαθήκη καί ὁ Ἔνσαρκος στήν Καινή, Αὐτός εἶναι Θεός, ἀλλά καί ἄνθρωπος ταυτόχρονα, κατά τό σχέδιο τῆς προνοίας μου («καί Θεός προμηθείᾳ»).

Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στήν ἑρμηνεία τοῦ ἐν λόγῳ Ὕμνου, πού παρουσιάσαμε, παραπέμπει σέ λόγο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ὅπου γίνεται λόγος ἀπό τόν ἅγιο Ἱεράρχη περί τῆς φωνῆς τοῦ Πατρός. Κατά τον ἅγιο Νικόδημο, «θαυμασίως ἑρμηνεύει την φωνήν τοῦ Πατρός ὁ μέγας τῆς Θεσσαλονίκης Γρηγόριος ἐν τῷ εἰς τα φῶτα β΄ Λόγῳ αὐτοῦ, οὕτω λέγων: Εἰπών δέ ὁ Πατήρ ἄνωθεν περί τοῦ κατά σάρκα βαπτισθέντος, οὗτος ἐστι ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός ἐν ᾧ εὐδόκησα, ἔδειξεν, ὅτι πάντα τά ἄλλα τά διά τῶν Προφητῶν πρότερα ἐκεῖνα, αἱ νομοθεσίαι, αἱ ἐπαγγελίαι, αἱ υἱοθεσίαι ἀτελῆ ἦν, καί οὐ κατά προηγούμενον τοῦ Θεοῦ θέλημα ἐλέχθησαν καί ἐτελέσθησαν, ἀλλά προς το νῦν τέλος ἔβλεπον, καί διά τοῦ νῦν τελεσθέντος, κακεῖνα ἐτελειώθησαν. Καί τί λεγω τάς διά τῶν Προφητῶν νομοθεσίας καί ἐπαγγελίας, τάς υἱοθεσίας; καί ἡ ἀπ᾿ ἀρχῆς γάρ καταβολή τοῦ Κόσμου πρός τοῦτον ἔβλεπε τόν κάτω μέν ὡς Υἱόν ἀνθρώπου βαπτιζόμενον, ἄνωθεν δέ Υἱόν ἀγαπητόν μόνον μαρτυρούμενο Θεοῦ, δι᾿ ὅν τά πάντα, καί δι᾿ οὗ τα πάντα, καθάπερ ὁ Ἀπόστολος φησιν».⁷

Στά ἀνωτέρω ἐκτεθέντα εἶδαμε ἐν συντόμῳ πώς, κατά τή Βιβλική, Ὑμολογική καί Πατερική κατάθεση, ὁ Πατήρ μαρτυρεῖ περί τοῦ Υἱοῦ μέσα στό σωτηριώδες ἔργο τῆς θείας Οἰκονομίας. Βεβαίως εἶναι γνωστό, ὅτι ὁ Ἐνανθρωπήσας «ἐκ Παρθένου Μητρός» Ἄναρχος καί Ἀΐδιος Λόγος τοῦ Πατρός, Αὐτός ἀποκαλύπτει στόν κόσμο τόν ἕνα τριαδικό Θεό. Εἶναι χαρακτηριστική ἡ ρῆση τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου ἐν προκειμένῳ: «Ὅταν δέ εἴπω τόν Χριστόν, καί τόν Πατέρα λέγω καί τό Πνεῦμα τό Ἅγιον».⁸

Πραγματικά, ὁ Χριστός μᾶς ἀποκαλύπτει τον Πατέρα, ὁ Ὁποῖος Πατήρ, κατά τή δογματική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι ἡ μοναδική πηγή καί αἰτία τοῦ τρόπου ὑπάρξεως τῶν ἄλλων δύο Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀϊδίως και ἐκπορεύει τό Πνεῦμα. Ὁ Υἱός και το Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι τῆς αὐτῆς οὐσίας, Πρόσωπα ὁμοούσια μέ τόν Πατέρα καί ἔχουν μία, ἀμέριστη καί κοινή μέ αὐτόν βούληση καί ἐνεργεια.⁹

---

1. Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ὁμιλ. 21, PG 151, 277 ΑΒ.

2. Βλ. Εὐχή Ἀναφορᾶς, ἀπό τή θεία Λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου.

3. Μτθ. 17, 5.

4. Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Λόγος ΛΘ΄, ΕΠΕ 5, 102: «Και ὡς περιστερά (τιμᾷ γάρ τό σῶμα, ἐπεί καί τοῦτο τῇ θεώσει Θεός, σωματικῶς ορωμένη), καί ἅμα πόρρωθεν εἴθισται περιστεράν κατακλυσμοῦ λύσιν εὐαγγελίζεσθαι».

5. Μτθ. γ΄, 17.

6. Τροπάριον η΄ Ὠδῆς ἐκ τοῦ πεζοῦ Κανόνος τῶν Θεοφανείων.

7. Βλ. Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, Ἑορτοδρόμιον, ἐκδ. «Ὀρθόδοξος Κυψέλη», τόμ. Α΄, σελ. 311-312.

8. Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Κατηχήσεις 4, βλ. Β. Τσίγκου, Δογματική τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐκδ. «Ὄστρακον», Θεσσαλονίκη 2017, σελ. 91.

9. ὅ. π. Β. Τσίγκου, Δογματική.