+ Ἀρχιμ. Χρυσοστόμου Νασλίμη
ΕΙΣ τὸ ὑπ’ ἀριθ. 168 φύλλον τῆς «Φωνῆς» ἐγράφησαν ἱστορικά τινα γεγονότα θίγοντα τὴν μνήμην τοῦ ἐν Ἁγίοις ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας καταλεχθέντος Ἰωάννου Δουκὸς τοῦ ἐπικαλουμένου Βατάτζη, βασιλεύσαντος ἐν Νικαίᾳ κατὰ τὰ ἔτη 1222-1254, τῆς Κων)πόλεως τελούσης ὑπὸ φραγκοκρατίαν.
Ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἀντλήσας ἐξ ἐσφαλμένων πάντως ἱστορικῶν πηγῶν, ἠδίκησε τὴν ἀλήθειαν, χαρακτηρίσας τὸν Βασιλέα τοῦτον ὡς ἀσυνείδητον, τυχοδιώκτην καὶ φιλόδοξον μέχρι σημείου ὥστε νὰ ἐπιζητῇ τὴν ὑποδούλωσιν τῆς Ὀρθοδοξίας εἰς τὴν ὑπερφίαλον Παπωσύνην, χάριν ποταπῶν φιλοδοξιῶν. Καὶ ναὶ μὲν ὡς Ἕλλην Βασιλεὺς οὗτος ἐπόθει τὴν ἀποκατάστασιν τῶν ἐθνικῶν μας δικαιωμάτων ἐπὶ τῆς Κων)πόλεως, καὶ πρὸς τοῦτο τὰ πάντα προθύμως μετεχειρίζετο, ἵνα μετὰ τοῦ Πάπα ἐπικοινωνήσῃ καὶ ἐξ αὐτοῦ πολλὰ ὑπὲρ τοῦ Ἔθνους ἐπιτύχῃ, ὡς ἱστοροῦσι πάντες οἱ χρονογράφοι, παλαιοὶ καὶ νεώτεροι, πλὴν ὅμως, οὐδέποτε διενοήθη νὰ ἀσκήσῃ τὴν βασιλικήν του ἐπιρροήν, ὥστε ἐπὶ θυσίᾳ τῶν Ὀρθοδόξων Δογμάτων καὶ τῶν Ἱερῶν Κανόνων, νὰ ὑποτάξῃ τὴν Ἀνατολικὴν Ἐκκλησίαν εἰς τὴν Δυτικήν, ὡς ἔπραξαν οἱ μετ’ αὐτὸν βασιλεῖς Μιχαὴλ ὁ Ἀζυμίτης καὶ Ἰωάννης ὁ Η’ ὁ Παλαιολόγος.
Ὁ Νικηφόρος ὁ Γρηγορᾶς (Migne τόμος 148, σ. 149), περιγράφων τὰς νικηφόρους κατὰ τῶν φράγκων ἐκστρατείας τοῦ Βατάτζη, καὶ τὰς ὑπὲρ τῆς Ἐκκλησίας δωρεὰς τοῦ Βασιλέως τούτου, δὲν παραλείπει νὰ διηγηθῇ καὶ ἕν σκιερὸν σημεῖον τῆς ζωῆς αὐτοῦ, τὸ ὁποῖον ὅμως διὰ εἰλικρινοῦς μετανοίας ἀπέπλυνε, δεχθεὶς τοὺς αὐστηροὺς ἐλέγχους τοῦ ὁσιωτάτου Βλεμμύδους. Δύο κυρίως ἐπισήμους ἀποπείρας ἑνώσεως τῶν Ἐκκλησιῶν ἀναφέρουν οἱ ἱστορικοὶ ἐπὶ βασιλείας Ἰωάννου τοῦ Βατάτζη.
Κατὰ τὴν πρώτην ἀπόπειραν ἐστάλησαν ὑπὸ τοῦ Πάπα εἰς Νίκαιαν δύο μοναχοὶ Δομινικανοὶ καὶ δύο Φραγκισκανοί, ἵνα ὡς ἐκπρόσωποι αὐτοῦ συζητήσωσι τὰ τῆς ἑνώσεως. Κατὰ τὰς συζητήσεις, παρουσίᾳ τοῦ Βασιλέως, οἱ ἀπεσταλμένοι τοῦ Πάπα ἀντιμετώπισαν τὸν ἡμέτερον Πατριάρχην Γερμανὸν τὸν Β’, καὶ πολλοὺς ἐπὶ ἀρετῇ καὶ σοφίᾳ τότε διακρινομένους, ἐν οἷς ἐπρώτευον ὁ φιλόσοφος Δημήτριος ὁ Καρύκης καὶ Νικηφόρος ὁ Βλεμμύδης. Ὁ Βασιλεὺς ἔβλεπε κατὰ τὰς συζητήσεις τὴν ἀντιπροσωπείαν τοῦ Πάπα νὰ ἐμφανίζεται ἀμετάπειστος καὶ ἰσχυρογνώμων πρὸς ὅλας τὰς ὑπὸ τῶν ἱερῶν Γραφῶν καὶ τῶν θείων Συνοδικῶν Κανόνων ἐλεγχομένας κακοδοξίας των, καὶ ἀντελήφθη ὅτι ἡ ἕνωσις τῶν Ἐκκλησιῶν, ὡς τὴν ἐπόθει, δὲν ἐπρόκειτο νὰ γίνῃ. Θέλων ὅμως νὰ δοκιμάσῃ ἐπὶ μᾶλλον τὰς διαθέσεις τῶν Παπικῶν ἀπεσταλμένων ἐπρότεινεν «Ἔχειν μὲν τοὺς Λατίνους τὰ ἄζυμα, τὴν δὲ ἐν τῷ Συμβόλῳ προσθήκην ἀφελεῖν». Τούτων δὲ εἰς ἀπάντησιν εἰπόντων «μηδὲ ἰῶτα βουλομένων παρατρέψαι, ἀλλὰ καὶ τὰ κατ’ αὐτῶν (ὑπὸ τῶν Ἀνατολικῶν) γραφέντα τῷ πυρὶ παραδοθῆναι ἀξιούντων, λίαν δυσχεράναντες ὅτε Βασιλεὺς καὶ Πατριάρχης, ὁ μὲν δι’ ἔργων, ὁ δὲ διὰ λόγων ἠμύνετο αὐτοὺς» (Βλ. Migne 142, Μελέτιον Ἀθηνῶν τόμ. Γ’, σελ. 95, Διομ. Κυριακοῦ Ἐκκλ. Ἱστορ. τόμ. Β’ 181, 182 καὶ Φιλ. Βαφείδου τόμ. Β’, σελ. 209).
Μετὰ τὴν ἀποτυχίαν τῆς πρώτης, ἐπεχειρήθη καὶ δευτέρα ἀπόπειρα πρὸς ἕνωσιν τῶν Ἐκκλησιῶν. Κατὰ τὸ ἔτος 1254 ὁ Βατάτζης ἔπεμψεν εἰς τὸν Πάπαν Ἰννοκέντιον τὸν Δ’ ἀντιπροσώπους μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Σάρδεων Ἀνδρόνικον καὶ τὸν Κυζίκου Γεώργιον, καὶ δι’ αὐτῶν ἤκουσεν ὁ Πάπας ὅτι ἡ Ἀνατολικὴ Ἐκκλησία ἐδέχετο «ἀφίεσθαι τῶν αὐτοῦ πρωτείων (κατὰ τὸ πνεῦμα πάντως τοῦ Γ’ Κανόνος τῆς Β’ Οἰκουμ. Συνόδου), σωζομένων μέντοιγε τῶν συμφώνων τῇ θείᾳ Γραφῇ συνοδικῶν ὅρων». Ἰδοὺ πῶς γράφει τὰ γεγονότα ὁ Παπαρρηγόπουλος:
«Οἱ ἡμέτεροι εἶπον εἰς τὸν Πάπαν, ὅτι εἶναι ἕτοιμοι νὰ ἀναγνωρίσωσιν αὐτὸν ὡς τὸν πρῶτον ὅλων τῶν Πατριαρχῶν, ἐπιτρέποντες μὲν τὴν εἰς αὐτὸν ἔκκλησιν ὡς ὕπατον δικαστήν, ὑπακούοντες δὲ καὶ εἰς αὐτὰς τὰς δογματικὰς αὐτοῦ ἀποφάσεις, καθ’ ὅσον δὲν ἀντιφάσκουσι πρὸς τὰ ὑπὸ τῶν Συνόδων καὶ τῶν Πατέρων θεσπισθέντα, ἀλλά, συγχρόνως ἀπήτησαν εὐλογώτατα νὰ ἀποδοθῇ εἰς αὐτοὺς ἡ Κων)πολις. Ἡ ἀπάντησις αὕτη δὲν ηὐχαρίστησε τὸν Ἰννοκέντιον Δ’ καὶ ἡ διαπραγμάτευσις διεκόπη» (Βλ. Ἱστορ. Παπαρρηγοπούλου, τόμ. Ε’, σελ. 57, παράβαλε δὲ καὶ Παχυμέρην Ἱστορ. Μιχ. Παλαιολ. Migne τ. 144).
Ἐκ τῶν ἀνωτέρω ἱστορικῶν μαρτυριῶν βεβαιοῦται, ὅτι ὁ Βασιλεὺς Ἰωάννης Δούκας ὁ Βατάτζης οὔτε παπολάτρης ὑπῆρξεν, οὔτε ἀσυνείδητος, οὔτε τυχοδιώκτης, οὔτε φιλόδοξος. Τοὐναντίον ὑπῆρξε Βασιλεύς, μεγάλως δοξάσας καὶ τὸ Ἑλληνικὸν Ἔθνος καὶ τὴν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν. Ἐπειδὴ δὲ ἦτο μεγάλης ἀρετῆς ὡς ἄνθρωπος, διὰ τοῦτο ἠξιώθη καὶ θεοσημείας, ὡς ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος. Μετὰ θάνατον τὸ σῶμα του ἀφθαρτισθὲν ἐνέπλησε θαυμάτων πολλῶν καὶ τεραστίων ὅλην τὴν Μ. Ἀσίαν, διὸ καὶ ἡ Ἐκκλησία τὸν κατηρίθμησε μετὰ τῶν Ἁγίων, τάξασα τὴν ἑορτὴν αὐτοῦ τὴν 4 Νοεμβρίου (βλ. Μηναῖον Ἐκκλησίας). Ὁ δὲ [Ὅσιος] Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης πολὺ εὐλαβούμενος τὸν Ἅγιον τοῦτον Βασιλέα, συνέθεσε ἰδιαιτέραν Ἀσματικὴν Ἀκολουθίαν καὶ ἐγκωμιαστικὸν τῆς Ὀρθοδόξου καὶ Θεαρέστου αὐτοῦ Πολιτείας λόγον (βλ. Συναξαρ. Δουκάκη, 4 Νοεμβρίου).
(«Ἡ Φωνὴ τῆς Ὀρθοδοξίας», ἀρ.φ. 170 / 14.12.1953, σελ. 3)